28 Οκτωβρίου 312 μ.Χ: Ο Κωνσταντίνος νικά τον Μαξέντιο

28 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 312 μ.Χ:

Ο ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΝΙΚΑ ΤΟΝ ΜΑΞΕΝΤΙΟ

Από το βιβλίο: του Κων/νου Καραστάθη  «Μέγας Κωνσταντίνος: Κατηγορίες και αλήθεια»

   Όνειρο του Μαξέντιου ήταν να γίνει μόνος κυρίαρχος στην αυτοκρατορία και διακήρυξε την απόφασή του να επιτεθεί ενα­ντίον του Κωνσταντίνου. Επεδίωξε αφορμές να κάνει τον πό­λεμο στον Κωνσταντίνο, αναφέρει και αυτός ακόμα ο Ζώσιμος («προφάσεις αναζητεί του προς Κωνσταντίνον πολέμου»). Τελικά μεταχειρίστηκε το πρόσχημα ότι ο Κωνσταντίνος ήταν υπεύθυνος του θανάτου του πατέρα του, που ο ίδιος είχε εκδιώξει κακήν κακώς από τη Ρώμη. Ο τύραννος αποτόλμησε επιπόλαια να προκαλέσει έναν τρομερό αντίπαλο, γκρεμίζοντας τ’ αγάλματά του. Και άρχισε να προετοιμάζεται να εισβάλει στις γαλλικές επαρχίες του γαμπρού του.
Ο Κωνσταντίνος δεν άργησε να πληροφορηθεί για τις πολε­μικές προετοιμασίες του κουνιάδου του και άρχισε ταχύτατα και ο ίδιος τις δικές του. Μεταγενέστεροι ιστορικοί βεβαιώνουν ότι οι Ρωμαίοι του έστειλαν πρεσβεία και τον παρακάλεσαν να τους σώσει από τον τύραννο.

Σαν τελείωσε τις προετοιμασίες του, διάβηκε τις Άλπεις με το στράτευμά του το Σεπτέμβριο 312, νίκησε το ιππικό του Μαξέντιου στο Τορίνο και τη Μπούρσια, κατέλαβε τη Βερόνα, κυρίευσε τη βόρεια Ιταλία και προήλασε μέχρι τη Μούλβια (ή Μιλβία) Γέφυρα Τίβερη, δυο χιλιόμετρα έξω από την τότε Ρώμη (26 Οκτωβρίου 312 μ.Χ.), όπου τα στρατεύματα του Μαξέντιου είχαν παραταχθεί για την τελειωτική μάχη στη δεξιά όχθη τού ποταμού.

Την παραμονή της μάχης 27 Οκτωβρίου καθώς μας πληροφορεί ο Ευσέβιος, και ενώ ο Κωνσταντίνος συλλογιζόταν με ποιόν τρόπο θα αντιμετώπιζε τα πολυαριθμότερα στρατεύματα του Μαξέντιου, είδε τ' απομεσήμερο με τα ίδια του τα μάτια κάτω από τον ολόλαμπρο ήλιο παράξενο φωτεινό σημείο στον ουρανό.

Παραθέτομε ερμηνευμένο το σχετικό κείμενο του Ευσεβίου:

«Καθώς τόσο θερμά προσευχόταν και ικέτευε ο βασιλιάς, του παρουσιάστηκε παραδοξότατη θεοσημία, για την οποία, αν μου μιλούσε κάποιος άλλος, δε θα μου ήταν εύκολο να πιστέψω, ενώ στα όσα μας διηγήθηκε ο νικητής βασιλιάς, τα οποία γράφω ύστερα από πολλά χρόνια, από τότε που μας τα γνωστοποίησε και με όρκους επιβεβαίωσε το λόγο του, ποιος θα μπορούσε ν αμφιβάλει και να μη πιστέψει στην αφήγηση; Όταν μάλιστα και ο χρόνος, που πέρασε μετά από αυτά, επιβεβαίωσε την αλήθεια της πληρο­φορίας. Γύρω στο μεσημέρι, και ενώ έγερνε ο ήλιος προς το δειλινό, είπε ότι είδε με τα ίδια του τα μάτια στον ουρανό τρόπαιο Σταυ­ρού πάνω από τον ήλιο που συνίστατο από φως και γραφή μαζί και που έλεγε «Τούτο Νίκα» (σ.σ. Οι άλλοι συγγραφείς προσθέτουν και την πρόθεση «εν» μπροστά από τι λέξεις «τούτω νίκα») *

Και ο Ευσέβιος συνεχίζει: «Στο θέαμα αυτό θαμπώθηκαν και ο ίδιος και ολόκληρο το στράτευμα, το οποίο βρισκόταν σε πορεία και ακολουθούσε και είδε το θαύμα. Και αναρωτιόταν λέγοντας τι άραγε σημαίνει αυτό το σημείο τού ουρανού. Καθώς αναλογιζόταν αυτό και συλλογιζόταν, έπεσε η νύχτα. Ενώ κοιμόταν, ο Χριστός τού Θεού μαζί με το σημείο που εμφανίστηκε στον ουρανό παρου­σιάστηκε σ’ αυτόν και τον συμβούλεψε να κατασκευάσει ομοίωμα εκείνου τού σημείου προς βοήθειάν του στη συνάντηση με τους εχθρούς.»

Ο Ευσέβιος μας πληροφορεί ότι ο Κωνσταντίνος, ο οποίος ακόμα τότε κυμαινόταν μεταξύ χριστιανισμού και ηλιολατρίας, στη θέα του οράματος αρχικά ανησύχησε πολύ εξαιτίας της αμφιβολίας του για το τι προμήνυε το σημείο. (Περισσότερα για το όραμα και την ιστορικότητά του θα διαβάσει ο αναγνώστης στο κεφάλαιο «Η ιστορικότητα τού οράματος τού Κωνσταντί­νου»).

Με το ξημέρωμα της άλλης ημέρας ο Κωνσταντίνος μίλησε για το θαύμα και το όνειρο στους φίλους του. Και έπειτα, καλώντας όσους εργάζονταν στην επεξεργασία του χρυσού και των πολύτιμων λίθων, κάθισε ανάμεσά τους - καθώς γράφει ο Ευσέβιος - και περιέγραψε όσα είχε δει στον ουρανό και στ’ όνειρό του. Με εντολή του ύστερα και με τις δικές του υποδείξεις εκείνοι κα­τασκεύασαν το Λάβαρο ως εξής:

Σύμφωνα με τα γραφόμενα τού Ευσεβίου, σ’ ένα ψηλό επίχρυσο (κατ’ άλλους επάργυρο) κοντάρι τοποθετήθηκε εγκάρσια επίχρυση κεραία, κατά τρόπο που να σχηματίζει Σταυρό. Στην κορυφή τού Σταυρού τοποθετήθηκε το Μονόγραμμα τού Χριστού (το σύμπλεγμα των γραμμάτων X και Ρ), μέσα σε στεφά­νι, κατασκευασμένο και αυτό από πολύτιμους λίθους και χρυσό (κατ’ άλλους ασήμι). Από τις άκρες της οριζόντιας κεραίας τού Σταυρού κρεμάστηκε κόκκινο, χρυσοΰφαντο πανί, κοσμημένο με πολύτιμα πετράδια, που έφερε πάνω του τις εικόνες τού Κωνσταντίνου και των δυο μεγαλύτερων γυιών του και το μήνυμα του  οράματος: ΕΝ ΤΟΥΤΩ ΝΙΚΑ.

Το Λάβαρο ήταν «απερίγραπτης ομορφιάς για το θεατή», γράφει ο Ευσέβιος και προσθέτει ότι και ο ίδιος το είδε κάποτε με τα μάτια του («Οφθαλμοίς δε και η μας ποτέ συνέβη παραλαβείν»), Επίσης με εντολή τού Κωνσταντίνου το ίδιο σύμπλεγ­μά των γραμμάτων σχεδιάστηκε με χρώμα από τους στρατιώτες του στις ασπίδες τους. Ο ίδιος το χάραξε μπροστά στο κράνος του.

Ο Οπτατιανός Πορφύριος και ο Λακτάντιος επιβεβαιώνουν τον Ευσέβιο για το Μονόγραμμα τού Χριστού, που οι στρα­τιώτες τού Κωνσταντίνου σχεδίασαν με χρώμα πάνω στις ασπίδες τους^. Το ίδιο και οι ιστορικοί Σωκράτης, Ρουφίνος και Σωζομενός.

Ο Φιλοστόργιος αναφέρει ότι το μήνυμα ήταν στα λατινικά, ο Αρτέμιος ότι τα γράμματα τού μηνύματος ήταν χρυσά, ο Σω­ζομενός εκφράζει την άποψη ότι δεν ήταν λέξεις αλλά άγγελοι. Όπως σε κάθε υπερκόσμιο γεγονός, έτσι και σ’ αυτό οι αμφισβητήσεις, οι παρανοήσεις, οι παρερμηνείας, οι καχυποψίες, οι κακοπιστίες δεν έλειψαν ούτε θα λείψουν.

Από την άλλη πλευρά ο Μαξέντιος πέρασε τη νύχτα στις θυ­σίες και τη μαντική. Τ’ αντίπαλα στρατεύματα ήταν άνισα. Οι συγγραφείς της εποχής δίνουν διαφορετικά νούμερα δυνάμεων, όλοι όμως δέχο­νται τη συντριπτική αριθμητική υπεροχή των στρατευμάτων τού Μαξέντιου. Ένας μιλάει για 25.000 άνδρες τού Κωνσταντίνου έναντι 100.000 τού Μαξέντιου, άλλος κάνει λόγο για 90.000 πε­ζικό και 8.000 Ιππικό τού Κωνσταντίνου έναντι 170.000 πεζικού και 18.000 ιππικού τού αντιπάλου του. Τελικά από το κείμενο ενός πανηγυρικού λόγου πληροφορούμαστε ότι ο Κωνσταντίνος άφησε πίσω του μια πολύ μεγάλη  δύναμη να περιφρουρήσει τα σύνορα και έφτασε στη Ρώμη με 40.000 στρατό, για ν’ αντιμετωπίσει 100.000 τού Μαξέντιου.

Η πολύκροτη μάχη έγινε την επόμενη ημέρα, 28 Οκτωβρίου 312 μ.Χ

Από το Ζώσιμο, αδυσώπητο εχθρό του νικητή αυτοκράτορα, αντλούμε τις παρακάτω πληροφορίες για τη μάχη:

Ο Μαξέντιος πριν από τη μάχη διηύθυνε τις στρατιωτικές διαδικασίες με ικανούς στρατηγούς, παραμένοντας ο ίδιος μέσα στη Ρώμη, επειδή οι μάντεις είχαν προβλέψει ότι, εάν έβγαινε έξω απ' αυτή, η πόλη θα χανόταν. Θυσίασε στους θεούς και συμβουλεύθηκε τους σιβυλλικούς χρησμούς σχετικά με τον επικείμενο πόλεμο. Όμως μια άλλη πρόβλεψη τού φάνηκε πιο ευνοϊκή: «Τον επί βλάβη πράττοντα Ρωμαίων οικτρώ θανάτω περιπεσείν», δη­λαδή, οποιοσδήποτε σχεδίαζε κάποια ζημιά στους Ρωμαίους, θα είχε έναν άθλιο θάνατο. Ο Μαξέντιος νόμισε ότι ο επερχόμενος Κωνσταντίνος ήταν εκείνος, που σχεδίαζε το κακό στους Ρωμαί­ους, επειδή ερχόταν να καταλάβει την πόλη, και ήταν βέβαιος ότι εκείνον θα έβρισκε η συμφορά. Έβγαλε λοιπόν το στρατό του έξω από την πόλη και βάδισε μαζί του πέρα από την αυτοσχέδια γέφυρα, την κατασκευασμέ­νη με ξύλα για προσωπική του χρήση.

Τότε ένας άπειρος αριθμός κουκουβαγιών πέταξε κάτω και κάλυψε το τείχος. Ο Κωνσταντίνος διέταξε τους άνδρες του να πάρουν τα όπλα τους. Και καθώς οι δυο στρατοί βρέθηκαν αντιμέτωποι, ο Κωνσταντίνος έστειλε το ιππικό του εναντίον τού εχθρού, το οποίο χτύπησε με τόση βιαιότητα, ώστε τον έφερε σε αναταραχή και σύγχυση.

Δόθηκε το σήμα προς το πεζικό και εκείνο μπήκε στη μάχη σε κανονική διάταξη. Ενώ μια λυσσαλέα μάχη είχε αρχίσει, οι Ρωμαίοι οι ίδιοι και οι ξένοι σύμμαχοί τους ήταν απρόθυμοι να διακινδυνεύσουν τις ζωές τους, καθώς επιθυμούσαν ν’ απελευθερωθούν από την πικρή τυραννία, με την οποία ήσαν φορτωμένοι. («Οι εκ της Ιταλίας σύμμαχοι προς το κινδυνεύειν απώκνουν, απαλ­λαγήν ευρείν πίκρας ευχόμενοι τυραννίδος.») Αλλά και τ’ άλλα στρατεύματα είχαν απώλειες σε μεγάλους αριθμούς, είτε πατημένους από τ’ άλογα είτε σκοτωμένους από το πεζικό. Καθώς το ιππικό κράτησε για πολύ το έδαφός του, ο Μαξέντιος διατηρούσε μερικές ελπίδες, άλλ’ όταν εκείνο έκανε πίσω, έτρεξε και αυτός μαζί με τους άλλους κατά τη γέφυρα, να περάσει πέρα, να γλυτώ­σει. Τα ξύλα όμως της γέφυρας δεν ήταν πολύ ισχυρά ν’ αντέξουν ένα τόσο μεγάλο φορτίο. Τσακίστηκαν και ο Μαξέντιος με πολλούς βυθίστηκε στο νερό και παρασύρθηκε από το ρεύμα του ποταμού. Ο Ευσέβιος δίνει την παρακάτω πληροφορία για τον πνιγμό του Μαξέντιου: «Ο Μαξέντιος και οι γύρω οπλίτες και φρουροί του  βούλιαξαν στο βυθό, όπως ο λίθος, όταν φεύγοντας με την εκ Θεού δύναμη τού Κωνσταντίνου περνούσε το ποτάμι, το οποίο, καθώς είχε καλά ζεύξει και γεφυρώσει, είχε σκαρώσει μηχανή καταστροφής κατά τού εαυτού του.»

Και ο παγανιστής  ιστορικός Βίκτωρ Αυρήλιος διευκρινίζει ότι ο Μαξέντιος πνίγηκε από το βάρος της θωράκισής του, ενώ οι στρατιώτες του υποχώρησαν μπροστά στους σκληραγωγημένους οπαδούς τού Κωνσταντίνου, που επιτέθηκαν με την ορμητική παρακίνησή του και τη θέα τού Σταυρού.

Την άλλη μέρα κάποιοι Ρωμαίοι βρήκαν το πτώμα του Μαξέντιου έκοψαν το κεφάλι του, το κρέμασαν σε μια λόγχη και το περιέφεραν στην πόλη καθώς μας πληροφορεί ο παγανιστής ιστορικός Πραξαγόρας, και όλα αυτά δίχως να έχει γνώση ο Κωνσταντίνος. Αλλά και αυτό το γεγονός κάποιοι συγγραφείς, κυρίως των νεοτέρων χρόνων που δεν συμπαθούν τον Κωνσταντίνο, σπεύδουν να το καταλογίσουν εις βάρος του ως  αγριότητα.

Αυτό ήταν το τέλος του Μαξέντιου. Πνιγμός στον Τίβερη σε ώρα μάχης. Και είναι εντελώς ακατανόητο να καταλογίζει κανείς «εγκληματική ευθύνη», δηλαδή δολοφονία (!) στον Κωνσταντίνο, επειδή ο Μαξέντιος, κατάφορτος με τη σιδερένια πα­νοπλία του, βρέθηκε στον πάτο τού Τίβερη.

---

* Στην Αγγλική το «Εν τούτω νίκα» έχει μεταφραστεί από τον Άγγλο ιστορικό Gibbon «By This Conquer», δηλαδή «Με αυτό κατακτάς»! Ήταν η εποχή που οι συμπατριώτες τού ιστορικού είχαν το νου τους μονάχα στις κατακτήσεις! Τη μετάφραση αυτή ακολούθησαν ο Richardson και πολλοί άλλοι ιστορικοί. Αλλά η απόδοση αυτή είναι παραπλανητική. Δι­ότι, αφού conquer σημαίνει κατακτώ, κυριεύω, κυριαρχώ, νικώ, ο αγγλόφωνος αναγνώστης της μετάφρασης θα βρεθεί σε πλάνη, αν δεν προσδώσει στο ρήμα αποκλειστικά την τελευταία από τις παραπάνω έννοιες. Και θα διερωτάται πόσο δίκαιος είναι ο Θεός, όταν παροτρύνει τον Κων­σταντίνο να επιτύχει ...κατακτήσεις με το Σταυρό! Ο Ελληνοαμερικανός συγγραφέας Kousoulas, στο ιστορικό βιβλίο του, για το οποίο γίνεται λόγος παρακάτω, αποδίδει σωστά το νόημα τού μηνύματος με την περί­φραση: «With this, emerge victorious» (Με αυτό βγαίνεις νικητής).

Αντιαιρετικόν Εγκόλπιον