π. Τιμοθέου Κιλίφη , Κρυφό Σχολειό - Μιλούν τα γεγονότα

 

ΚΡΥΦΑ ΣΧΟΛΕΙΑ

Μερικοί αμφισβητούν την ιστορική υπό­σταση των Κρυφών Σχολείων, με την αιτιολο­γία, όπως είπαμε, ότι η παιδεία δεν απαγορεύ­τηκε από την τουρκική αυτοκρατορία, γι' αυτό άλλωστε υπήρχαν οι τόσες ονομαστές σχολές του γένους. Αλλά τα αμφισβητούν και για ένα ακόμα λόγο, από την «έλλειψη» ιστορικών ντοκουμέντων σχετικά με τα Κρυφά Σχολειά. Για να δούμε όμως και επί του προκειμένου εί­ναι έτσι τα πράγματα;

«Τα Κρυφά Σχολειά συνεχίζονται εκεί που οι τοπικοί πασάδες και μπέηδες μάχονται τους καλόγερους και τα γράμματα», μας λέει ο Αλ. Ελλάδιος το 1714.

«Ο Γέρο Μαλαξός (Πρωτόπαπας) δίνει μαθήματα κρυφά στο σπίτι του, μέσα σ' ένα εξαθλιωμένο γυμνό δωμάτιο», μας λέει στην Περιγραφή του ο Γκέρλαχ το 1752.

 «Το Κρυφό Σχολειό δεν είναι θρύλος. Το συνετήρησε, παρά τις καταδιώξεις, ο βαθύτατος πόθος του τυραννουμένου έθνους να υπάρξει», βροντοφωνεί ο κριτικός - ακαδη­μαϊκός - ιστορικός Δ. Κόκκινος.

Ο Μ. Πηγάς (1535-1602), λόγιος και Πα­τριάρχης Αλεξανδρείας, έκανε έκκληση στον τσάρο της Ρωσίας να φτιάξει σπουδαστήριο ελληνικών γραμμάτων στο βασίλειό του, γιατί στην Ελλάδα κινδυνεύει ν' αφανιστεί^. η πηγή της σοφίας. (Ιστορία Ελλην. Έθνους). Εδώ φαίνεται καθαρά ο διωγμός που πέρασαν τα ελληνικά γράμματα κυρίως, τον 15ο και 16ο αιώνα, οπότε και δημιουργήθηκαν αναγκαστι­κά τα Κρυφά Σχολειά, που λειτουργούσαν κα­τά περιόδους κυρίως στις περιοχές των αρμα­τολών και κλεφτών και μάθαιναν τα «κλεφτόπουλα» γράμματα.

«Τα λίγα γράμματα που ξέρω, λέει ο γέρος του Μωριά, τα έμαθα από το "Ψαλτήρι" και το "Οχτωήχι" της εκκλησίας». Ασφαλώς σε κά­ποιο Μοναστήρι κρυφά. (Διήγηση συμβάντων ελληνικής φυλής). Και πράγματι, πώς ήταν δυ­νατό να φοιτήσει σε φανερό σχολείο ένας απόγονος των επικηρυγμένων Κολοκοτροναίων;

Χαρακτηριστικό για το πώς λειτουργού­σαν τα «Κρυφά Σχολειά» είναι και το ακόλου­θο γεγονός:

Όταν ο Ιμπραήμ σκορπούσε την κατα­στροφή στην Πελοπόννησο, ο ιερομόναχος Δοσίθεος, μορφωμένος κληρικός της Ι. Μονής των άγιων Θεοδώρων Καλαβρύτων, πήρε τα παιδιά του Σχολείου των Καλαβρύτων, στο οποίο ήταν δάσκαλος, και τα πήγε και τα δίδα­σκε «εν τοις σπηλαίοις» του Χελμού. (Α. Δασκαλάκης, τομ. Γ «Περί Παιδείας»).

Τα φανερά λοιπόν σχολεία, σε αρκετές περιπτώσεις την περίοδο της τουρκοκρατίας, γίνονταν κρυφά. Έτσι δούλευαν οι καλογεροδάσκαλοι της επο­χής εκείνης. Δεν έχαναν καμιά ευκαιρία για να διδάσκουν το γένος. Είχαν και μετέδιδαν τη συνείδηση ότι η «Πόλη» έπεσε και αλώθηκε μόνο τοπικά, όχι πνευματικά και εθνικά. Ο Χριστιανισμός και ο Ελληνισμός έμεναν άπτωτα και άτρωτα. Αυτά έτρεφαν και μόρφω­ναν το γένος μας.

Και πρώτος λόγος βέβαια για να λειτουρ­γούν «Κρυφά Σχολειά» ήταν το «ΠΑΙΔΟΜΑΖΩΜΑ».

Ο Δ. Ζακυνθηνός στην ιστορία του «Η τουρκοκρατία» σελ. 13 γράφει:

«Κατά τακτά διαστήματα ανά πενταετίαν επί Μωάμεθ του Β', βραδύτερον δε ανά τετραετίαν, τριετίαν η και συχνότερον, διετάσσετο η στρατολογία χριστιανόπαιδων επί τη βάσει των υπό των τοπικών η κοινοτικών αρ­χών τηρουμένων μητρώων. Οι στρατευόμενοι ήσαν συνήθως ηλικίας από δέκα μέχρι δεκα­πέντε ετών».

Τα παιδιά, λοιπόν, που δεν θα υποτάσσον­ταν στο «παιδομάζωμα» ήταν αδύνατο να πη­γαίνουν σε φανερά σχολεία...

Αλλά οι Τούρκοι, κατά περιόδους, όταν αγρίευαν —και αγρίευαν πολλές φορές— απα­γόρευαν την ίδρυση σχολείων για να μη μορ­φωθεί και σηκώσει κεφάλι ο «ραγιάς». Κάθε τόσο, δηλαδή, αναιρούσαν τα περί ελεύθερης παιδείας.

Ο Ρίζος Νερουλός γράφει σχετικά, ότι «οι Τούρκοι απαγόρευαν αυστηρώς σε μερικές περιοχές την ίδρυση δημοσίων σχολείων από φόβο μήπως οι χριστιανοί μορφωμένοι γίνουν δούλοι επικίνδυνοι και δυσκολοκυβέρνητοι».

Έτσι, κατ' ανάγκη, δημιουργούσαν οι μορ­φωμένοι Έλληνες δικές τους εστίες γραμμά­των κρυφά.

Και οι Έλληνες αυτοί, κατά κανόνα, όπως λέγει και ο εθνικός μας ιστορικός Κ. Παπαρρηγόπουλος, ήταν κληρικοί.

Ο Διονύσιος Θερειανός λέει χαρακτηρι­στικά ότι «Ή Ορθόδοξος Εκκλησία εθέρμανε τα ελληνικά γράμματα, καταψυγέντα εν καιροίς χαλεπωτάτοις».

Ό Παπαφλέσσας, όπως γράφει ο «Λόγιος Ερμής» το 1819, συνιστά με επιστολή του στους κατοίκους της Πολιανής (στην Πελοπόν­νησο) να χρησιμοποιήσουν το Μοναστήρι της Σολομονής για Σχολείο... άλλοτε κρυφό και άλ­λοτε φανερό, ανάλογα με τις περιστάσεις.

Ο Νεόφυτος Μεταξάς, μοναχός της ι. Μο­νής Πεντέλης επί τουρκοκρατίας και μετέπειτα Μητροπολίτης Αθηνών, ο οποίος και συνέχι­σε την παράδοση των μοναχών της Πεντέλης να διδάσκουν τα σκλαβόπουλα γράμματα, γρά­φει, μεταξύ των άλλων, ότι «οι εφημέριοι των μοναστηριών και των ενοριών διετήρησαν, άλλοτε κρυφά και άλλοτε φανερά, με την διδασκαλίαν της πατρίου γλώσσης την παρακατα­θήκην (δηλαδή τον Ελληνισμό και την Ορθοδοξία) αμόλυντον και άμωμον».

Και σαν επιστέγασμα ας ξαναθυμηθούμε αυτό που μαθαίναμε από μικρά παιδιά και που το έκφρασε θαυμάσια η λαϊκή μούσα στα χρό­νια της τουρκοκρατίας, και που αν δεν αποτε­λούσε πραγματικότητα δεν θα το 'κανε τρα­γούδι η παράδοση των ραγιάδων:

Φεγγαράκι μου λαμπρό
φέγγε μου να περπατώ
να πηγαίνω στο σχολειό
να μαθαίνω γράμματα,
γράμματα σπουδάγματα
του Θεού τα πράγματα.

Γύρω από τα θέματα αυτά γενικώς πολλές πληροφορίες μας δίνουν και τα έργα των ιστορικών Π. Καρολίδη, Κ. Παπαρρηγόπουλου, Σπυρ. Τρικούπη, Μιχ. Βολονάκη, Δ. Κόκκινου, Φραντζή, Γρηγ. Παπαμιχαήλ, Αθ. Βακαλόπουλου, Κ. Καιροφύλα, Αν. Γούδα, Κ. Σάθα, Πουκεβίλ - Γάλλου προξένου σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας την εποχή εκείνη. Δημ. Μπαλάνου, Γ. Σωτηρίου, Χρ. Παπαδοπούλου, Τ. Γριτσοπούλου, κ.α. Δεν κάνουμε «σχολαστι­κές» παραπομπές, για να μην είναι κουραστικό το βιβλίο μας.

Και ας το ξαναπούμε, τα Κρυφά Σχολειά ό­σο και αν τα πολεμούν θα βρουν, γιατί είναι ιστορική πραγματικότητα, από τη μια άκρη της Ελλάδας ως την άλλη.

Πηγή:Μιλούν τα γεγονότα -ΕΚΚΛΗΣΙΑ -ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ – 21, ΤΙΜΟΘΕΟΥ Κ. ΚIΛΙΦΗ- Α' ΒΡΑΒΕΙΟ ΕΝΩΣΕΩΣ ΕΛΛΗΝΩΝ ΛΟΓΟΤΕΧΝΩΝ

Ιερά Μητρόπολη Χίου/