Πατριάρχης Μόσχας: «Επιδιώκουν να επιβάλλουν στα σχολεία.… σειρά μαθημάτων γνωριμίας με διάφορες θρησκείες.»

Τα δικαιώματα του ανθρώπου και ο διαπολιτισμικός διάλογος

του Πατριάρχη Μόσχας και πάσης Ρωσίας κ. Κυρίλλου από το βιβλίο του «Ελευθερία και ευθύνη. Τα δικαιώματα του ανθρώπου και η αξιοπρέπεια του προσώπου»

***

Το Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων είναι μια νέα δομή στα πλαίσια του συστήματος του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών. Άλλα πίσω του υπάρχει πολυετής εμπειρία μελέτης και εργασίας αυτού του αρμοδίου οργανισμού στον τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Το Συμβούλιο έχει σημαντικές δυνατότητες, ώστε να οδηγήσει σε συζήτηση τα εισερχόμενα στην αρμοδιότητα του ερωτήματα, τα όποια θέτουν οι νέοι εταίροι, μεταξύ των οποίων, ελπίζω, οι θρησκευτικές οργανώσεις θα καταλάβουν αρμόζουσα θέση.
Ασφαλώς, τα ανθρώπινα δικαιώματα αποτελούν σημαντικό θεσμό της σύγχρονης κοινωνικής οργάνωσης. Η ελκυστικότητα τους βασίζεται στην απλή και προσιτή ιδέα, σύμφωνα με την οποία στο κέντρο της κοινωνικής ζωής τίθεται η φροντίδα για το καλό κάθε ατόμου ξεχωριστά. Ειδικά αυτή την ιδέα στον ευρωπαϊκό πολιτισμό την εισήγαγε ο χριστιανισμός. Στο κήρυγμα του πάντοτε διακήρυσσε ότι η σωτηρία είναι προσιτή σε κάθε άτομο, ανεξάρτητα από την εθνική ή κοινωνική καταγωγή του, και επίσης τόνιζε τη μοναδικότητα και την αξία του κάθε προσώπου στο σχέδιο του Θεού για τον κόσμο.

Οι χριστιανοί δεν μπορούν να παραμένουν αδιάφοροι για την περαιτέρω τύχη αυτού του σημαντικού μηνύματος προς την ανθρωπότητα, ακόμη και αν αυτό εκφράζεται με την κοσμική γλώσσα των δικαιωμάτων του ανθρώπου. Είναι σημαντικό αυτός ο θεσμός να συνεχίσει να υπηρετεί το καλό κάθε ανθρώπου και της κοινωνίας συνολικά.

Ωστόσο, κατά την άποψη πολλών ορθοδόξων χριστιανών, κατά την ανάπτυξη και την εφαρμογή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σήμερα ενισχύονται κάποιες τάσεις επικίνδυνες για την επίτευξη αυτού του υψηλού στόχου.

Εν πρώτοις, στην ανάπτυξη του θεσμού των δικαιωμάτων του άνθρωπου όλο και περισσότερο ασκεί επιρροή ένα περιορισμένο φάσμα αντιλήψεων για την ανθρώπινη φύση, τις όποιες δεν συμμερίζεται η πλειονότητα των κατοίκων του πλανήτη. Συχνά οι διεθνείς οργανισμοί πού ασχολούνται με θέματα προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων βγάζουν τα συμπεράσματα τους με βάση τις γνωμοδοτήσεις ενός στενού κύκλου εμπειρογνωμόνων, γραφειοκρατών ή ηχηρών, αλλά καλά οργανωμένων, μειοψηφιών. Πολλά εθνικά κράτη, επίσης, υφίστανται την ισχυρή επιρροή αυτών των οντοτήτων και χάνουν την ικανότητα να μεταδώσουν τις αυθεντικές αναφορικά με τις αξίες προθέσεις των λαών τους.

Είναι χαρακτηριστικό το ότι η πιο διαδεδομένη και ευρέως χρησιμοποιούμενη έννοια σε σχέση με το θέμα των δικαιωμάτων του άνθρωπου -η αξιοπρέπεια του ανθρώπου- σήμερα δεν έχει σαφή και κοινή σημασία. Χρησιμοποιείται ως ένα είδος αξιώματος, αν και εδώ και καιρό έχει ωριμάσει ή ανάγκη να συζητήσουμε για το περιεχόμενο της. Σε αυτή την έννοια περιέχεται το κλειδί για το πώς αντιλαμβανόμαστε τον άνθρωπο, και ως εκ τούτου και τα δικαιώματα του.

Για τους ορθοδόξους χριστιανούς είναι σαφές ότι η ανθρώπινη αξιοπρέπεια δεν μπορεί να παρουσιάζεται χωρίς τη θρησκευτικοπνευματική και ηθική διάσταση. Την ίδια στιγμή, χάριν της εξασφάλισης της δυνατότητας αποδοχής της εννοίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από ανθρώπους διαφορετικών κοσμοθεωριών συχνά υποστηρίζεται η αποστασιοποίηση της από τη θρησκεία. Ως αποτέλεσμα, οι θρησκευτικές πεποιθήσεις χαρακτηρίζονται ατομική υπόθεση και δεν θεωρούνται ως πηγή του σύγχρονου δικαίου, συμπεριλαμβανομένων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αυτό συμβαίνει παρά το γεγονός ότι σύμφωνα με εκτεταμένες έρευνες περίπου το 80% των κατοίκων του πλανήτη είναι θρησκευόμενοι άνθρωποι.

Αντίθετα, ακούγονται απαιτήσεις υποταγής των θρησκευτικών πεποιθήσεων σε κανόνες δικαίου πού έχουν γεννηθεί σε έδαφος μη θρησκευτικών ιδεών. Αυτό οδηγεί στην κυριαρχία της αγνωστικιστικής ή ακόμη και της υλιστικής προσέγγισης στη ζωή, πράγμα πού δικαίως προκαλεί δυσαρέσκεια στους πιστούς ανθρώπους. Στην πράξη αυτό οδηγεί στην έξωση από τη δημόσια ζωή των θρησκευτικών τελετών, συμβόλων και ιδεών. Ακόμα και η αγαπημένη χριστιανική γιορτή -τα Χριστούγεννα- σε πολλές δυτικές χώρες έχει χάσει την ονομασία της. Τώρα οι εκπρόσωποι των αρχών συγχαίρουν τους ανθρώπους για τις εποχιακές γιορτές. Επίσης, από τη σκοπιά των ανθρωπίνων δικαιωμάτων δικαιολογούνται οι προσβολές και οι αλλοιώσεις των θρησκευτικών συμβόλων και διδασκαλιών. Υπό το φως της ίδιας προσέγγισης σήμερα επιδιώκουν να επιβάλλουν στα σχολεία αντί της διδασκαλίας των θεμελίων της προσωπικής θρησκείας, κάποια σειρά μαθημάτων γνωριμίας με διάφορες θρησκείες.

Εν ολίγοις, η κοσμική προσέγγιση εξαναγκάζει τους ανθρώπους να εγκαταλείψουν την έκφραση της πίστης τους στη δημόσια ζωή. Αυτό οδηγεί στην οικοδόμηση μιας χωρίς θρησκεία κοινωνίας, την οποία δεν μπορεί να υποστηρίξει ούτε ένα πραγματικά θρησκευόμενο πρόσωπο.

Έκτος αυτού, παρατηρείται ισχυρή επιρροή από ακραίες φεμινιστικές απόψεις και ομοφυλοφιλικές στάσεις στη διατύπωση κανόνων, οδηγιών, προγραμμάτων στον τομέα της δραστηριότητας για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τα όποια είναι καταστροφικά για τον θεσμό της οικογένειας και την αναπαραγωγή του πληθυσμού. Δεν είναι αρμοδιότητα μας να κρίνουμε ποιόν τρόπο ζωής επιλέγουν οι εκάστοτε άνθρωποι, αλλά γιατί οι απόψεις τους θα πρέπει να επιβάλλονται δια της βίας μέσω του νομικού συστήματος σε άλλους, πού δεν τις συμμερίζονται; Πρόσφατα έγινε γνωστό ότι στη Μεγάλη Βρετανία απαγορεύθηκε η δραστηριότητα των καθολικών πρακτορείων υιοθεσίας, τα όποια αρνούνταν να εξετάσουν ομοφυλόφιλα ζευγάρια ως πιθανούς υποψήφιους για να γίνουν θετοί γονείς.

Δεν μπορούμε να δεχτούμε προσεγγίσεις του ρόλου του άνδρα και της γυναίκας, των σχέσεων άνδρα και γυναίκας, γονέων και παιδιών, του καθεστώτος των ομοφυλοφιλικών ενώσεων, οι όποιες εμφανίζονται χωρίς να λαμβάνεται ύπ' όψιν η γνώμη των πιστών ανθρώπων.

Η άποψη ότι η άμβλωση είναι δικαίωμα των γυναικών έχει οδηγήσει στο γεγονός οι διεθνείς οργανισμοί να παραμένουν κωφοί και τυφλοί προς το δικαίωμα στη ζωή του συλληφθέντος παιδιού. Σήμερα, δεν έχουν ισχύ οι αναφορές στην ηθική, όταν διεξάγονται πειράματα με ανθρώπινα έμβρυα. Ακόμα μεγαλύτερη έκπληξη προκαλούν οι προτάσεις για την εισαγωγή του δικαιώματος στην ευθανασία στο σώμα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Τα ανθρώπινα δικαιώματα, τα όποια αρχίζουν από το θεμελιώδες δικαίωμα στη ζωή, στο εγγύς μέλλον μπορεί να βρεθούν στο πλευρό του θανάτου.

Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν σοβαρά ερωτήματα όσον αφορά την εφαρμογή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ένα από τα προβλήματα σε αυτόν τον τομέα σχετίζεται με την ερμηνεία της έννοιας της ελευθερίας. Τα ανθρώπινα δικαιώματακατοχυρώνουν ορισμένες δυνατότητες, τις όποιες οι άνθρωποι μπορούν να χρησιμοποιήσουν κατά την κρίση τους. Με άλλα λόγια,υπερασπίζονται μόνο την ελευθερία επιλογής, αλλά δεν λένε τίποτα για την ευθύνη του ανθρώπου. Ως εκ τούτου, μένει ανυπεράσπιστη η ελευθερία του άνθρωπου από το κακό. Τί είναι η ελευθερία από το κακό; Κατά την άποψη μας, αυτή περιγράφεται με τη γλώσσα των ηθικών κανόνων. Στην εισήγηση του στην Κοινοβουλευτική Συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης ο πατριάρχης Αλέξιος Β' προσέφερε τη σημασία της ηθικής ως θετική ελευθερία: «Η ηθική είναι η ελευθερία εν δράσει. Είναι η ελευθερία πού ήδη έχει πραγματοποιηθεί ως αποτέλεσμα της υπεύθυνης επιλογής, η οποία αυτοπεριορίζεται χάριν του καλού και του οφέλους του ίδιου του ατόμου και της κοινωνίας».

Θα ήθελα να υπενθυμίσω ότι τα πρότυπα του Ο.Η.Ε., τα όποια, μεταξύ άλλων, βασίζονται στην Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου του 1948, προτείνουν τον περιορισμό της ελευθερίας επιλογής για την «Ικανοποίηση των δικαίων απαιτήσεων της ηθικής». Δυστυχώς, στον Χάρτη των θεμελιωδών δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης αυτή η περιοριστική παράμετρος δεν λαμβάνεται υπ' όψιν.

Σε πολλές χώρες με το πρόσχημα της ελευθερίας αναπτύσσεται ενεργά η εμπορική βιομηχανία πού γεμίζει την κοινωνία με την προπαγάνδα του ανήθικου τρόπου ζωής. Πιστεύουμε ότι ο άνθρωπος πρέπει να έχει το δικαίωμα να προστατεύεται από το κήρυγμα της βίας, της χρήσης ναρκωτικών και αλκοόλ, των τυχερών παιχνιδιών, της σεξουαλικής ασυδοσίας.

Κατά την άποψη μας τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν πρέπει να έρχονται σε σύγκρουση με τους ηθικούς κανόνες, τους οποίους οι περισσότεροι άνθρωποι αναγνωρίζουν ως τον επιθυμητό κανόνα συμπεριφοράς. Αν τα ανθρώπινα δικαιώματα πρόκειται να υποστηρίξουν τον ηθικό σχετικισμό στην κοινωνία, τότε θα γίνουν ξένα προς τους πιστούς ανθρώπους.

Το θέμα της εφαρμογής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αγγίζει επίσης το ζήτημα της ιδιαίτερης ταυτότητας των συστημάτων προστασίας των δικαιωμάτων στις διάφορες χώρες του κόσμου. Ναι, τα ανθρώπινα δικαιώματα έχουν καθολικούς κανονισμούς. Ωστόσο, στις διάφορες χώρες μπορούν να πραγματωθούν ανάλογα με τις πολιτιστικές ιδιαιτερότητες του εκάστοτε λαού. Σε ορισμένες χώρες ο πληθυσμός είναι πιο θρησκευόμενος απ' όσο σε άλλες, επομένως η θρησκεία μπορεί και πρέπει να διαδραματίζει σημαντικότερο ρόλο στη διαμόρφωση και την εφαρμογή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Έκτος αυτού, κάθε έθνος έχει τη δική του ιστορική εμπειρία, πολιτιστικές παραδόσεις και το δικό του σύστημα σκέψης. Δεν μπορεί κανείς να αγνοήσει αυτές τις πραγματικότητες κατά την κατασκευή ενός εθνικού συστήματος υπεράσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αναφορικά με αυτό, φέρονται εντελώς αντιδημοκρατικά ορισμένες χώρες, οι όποιες θεωρούν ότι το δικό τους σύστημα εφαρμογής των δικαιωμάτων του άνθρωπου είναι οικουμενικό. Με τη βοήθεια άμεσων ή εμμέσων μεθόδωνεπιδιώκουν να επιβάλουν τα δικά τους πρότυπα σε άλλους λαούς ή να γίνουν οι μοναδικοί δικαστές στον τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Νομίζω ότι στη δεδομένη περίπτωση είναι αποδεκτός μόνο ο διάλογος, ο όποιος αποκλείει την κατάσταση «δασκάλου-μαθητή». Τέλος, δεν μπορώ να μη μιλήσω για τη βλάβη πού προκαλεί στη φήμη της δραστηριότητας της προστασίας των δικαιωμάτων ή πρακτική των διπλών μέτρων και σταθμών. Συχνά, τα ανθρώπινα δικαιώματα χρησιμοποιούνται από ορισμένες χώρες ως εργαλείο για την προώθηση των εθνικών τους συμφερόντων. Αυτό γίνεται ιδιαίτερα αισθητό στις περιοχές του πλανήτη οπού διεξάγονται συγκρούσεις. Το πιο πρόσφατο παράδειγμα είναι η κατάσταση στο Κόσοβο-Μετόχια. Τέτοιες περιπτώσεις θερμαίνουν τη διεθνή κατάσταση και σπέρνουν επιφύλαξη σχετικά με τα δικαιώματα του άνθρωπου.

Συνοψίζοντας τα παραπάνω, θα ήθελα να πω τα έξης. Σήμερα, συχνά μιλούν για σύγκρουση πολιτισμών, αλλά στην πραγματικότητα έχουμε να κάνουμε με σύγκρουση προσεγγίσεων, η μία από τις όποιες βασίζεται στη θρησκευτική αντίληψη του κόσμου και η άλλη στη μη θρησκευτική. Για κάποιο λόγο, υπάρχει μια σταθερή άποψη, ότι η μη θρησκευτική και ηθικά ουδέτερη προσέγγιση θα μπορέσει να εκφράσει πιο οικουμενικά όλες τις προσδοκίες της ανθρωπότητας και να εξισορροπήσει τις διάφορες αντιθέσεις στον κόσμο. Έχουμε την τάση να ξεχνάμε ότι η θρησκευτική και ηθική διάσταση της ανθρώπινης ζωής είναι οικουμενικές και χαρακτηριστικές για όλους τους λαούς.

Η θρησκευτική προσέγγιση, όπως προσπάθησα να αποδείξω, αποδίδει μεγάλη σημασία στον κοινωνικό ρόλο της θρησκείας και υποστηρίζει τη διατήρηση ενός ενιαίου συστήματος ηθικής στην κοινωνία. Ακριβώς με βάση αυτές τις θέσεις σήμερα είναι απαραίτητο να αναπτυχθεί το διεθνές δίκαιο, συμπεριλαμβανομένων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, καθώς και η εθνική νομοθεσία.Σε αντίθετη περίπτωση η αλλοτρίωση και η αντιπαράθεση σημαντικού μέρους της ανθρωπότητας με τις τρέχουσες διεθνείς διαδικασίες θα αυξάνονται. Η χωρίς σύγκρουση διέξοδος από τη διαμορφωθείσα κατάσταση συνίσταται στο να διεξάγουμε εντατικό διάλογο.

Η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία σήμερα βρίσκεται στη διαδικασία ανάπτυξης μιας ολοκληρωμένης προσέγγισης προς τα ανθρώπινα δικαιώματα. Προβλέπεται ότι το έγγραφο για το θέμα αυτό θα εγκριθεί αυτό το καλοκαίρι από το ανώτατο όργανο της εκκλησιαστικής αρχής - τη Σύνοδο της Ιεραρχίας. Από την εμπειρία του διαχριστιανικού και διαθρησκειακού διαλόγου γνωρίζουμε ότι και άλλες χριστιανικές ομολογίες και θρησκείες του κόσμου έχουν αναπτύξει προσεγγίσεις για το θέμα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Θα ήταν σωστό να δημιουργήσουμε ευκαιρίες για την καταγραφή αυτών των απόψεων στον χώρο του Συμβουλίου των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και γενικότερα στα πλαίσια του Ο.Η.Ε.

Το 2006 στη Μόσχα έλαβε χώρα σύνοδος κορυφής των θρησκευτικών ηγετών του κόσμου. Οι συνομιλίες πού διεξήχθησαν σε αυτό το φόρουμ απέδειξαν ότι, παρά τις υφιστάμενες διαφορές, οι θρησκευτικοί ηγέτες αναγνώρισαν τον σημαντικό ρόλο της θρησκείας στην κοινωνία και διεπίστωσαν την ομοιότητα των θεμελιωδών ηθικών κανόνων των βασικών θρησκειών του κόσμου. Κατά τη γνώμη μου, αυτή είναι η βάση πού μπορεί να γίνει σημείο προσέγγισης μεταξύ διαφορετικών πολιτισμών στον σύγχρονο κόσμο.

Τα μέλη της συνόδου πρότειναν τη δημιουργία ενός χώρου για τον διάλογο των θρησκειών στο πλαίσιο του Ο.Η.Ε. Αυτή ή έκκληση απευθύνεται προς τους ηγέτες της Ομάδας των Οκτώ. Η Ρωσία, ως γνωστόν, υποστήριξε αυτή την ιδέα. Πέρυσι, κατά την 62η Γενική Συνέλευση του Ο.Η.Ε., ο υπουργός Εξωτερικών της πρότεινε τη δημιουργία ενός συμβουλευτικού συμβουλίου θρησκειών με ορισμένο καθεστώς στον Ο.Η.Ε. Ελπίζω ότι και άλλες ενδιαφερόμενες χώρες θα μπορούσαν να υποστηρίξουν αυτή τη λογική πρωτοβουλία των θρησκευτικών ηγετών. Έτσι, θα δώσουμε νέα ώθηση στον διάλογο για τα ανθρώπινα δικαιώματα σε παγκόσμιο επίπεδο.

Ζωηφόρος.