Nίκος Ορφανίδης, Η απόκριση της Ορθοδοξίας στα αδιέξοδα της σύγχρονης παιδείας. (Α΄)

Ἡ ἀπόκριση τῆς Ὀρθοδοξίας στὰ ἀδιέξοδα τῆς σύγχρονης παιδείας.

Ἡ πρόταση τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας, οἱ διδαχὲς τοῦ Ἁγίου Kοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ καὶ μιὰ δήλωση τοῦ Παπαδιαμάντη

Nίκου Ὀρφανίδη, Τέως Διευθυντή Παιδαγωγικοῦ Ἰνστιτούτου Κύπρου Τέως Μέλους Ε.Ε.Υ

Στὴν ἐποχὴ τῆς καλπάζουσας ἰσοπέδωσης καὶ τοῦ ἀφανισμοῦ, ὄχι μόνον τοῦ ἀνθρωπίνου προσώπου, ἀλλὰ καὶ τοῦ συλλογικοῦ μας βίου ἐξαιτίας τῆς ἀλλοτριώνουσας παγκοσμιοποίησης, ποὺ κατὰ τρόπο τυραννικὸ καὶ ἀσφυκτικὸ μᾶς ἐπιφέρει καὶ ἐπιβάλλει ὁ πολιτισμὸς τῆς νέας τάξης πραγμάτων τῆς Δύσεως, αὐτὸς τοῦ ὁλοκληρωτισμοῦ τοῦ Mεγάλου Ἀδελφοῦ, ὅπως ἐφιαλτικὰ τὸν περιγράφει καὶ τὸν ἀποτυπώνει ὁ Tζωρζ Ὄργουελ,στὸ βιβλίο του «1984», καθὼς καὶ στὴ «Φάρμα τῶν Zώων», ἀλλὰ καὶ τῆς διάλυσης καὶ τῆς ἐξάρθρωσης τοῦ πολιτισμικοῦ μας ἰστοῦ, τῆς ἰδιοπροσωπίας μας καὶ τῆς μοναδικότητός μας, ὡς ἔθνους, στὸν τόπο τῆς ἱστορίας, σκέφτομαι πόσο ἐπάναγκες καὶ κρίσιμο προβάλλει, νὰ ἐπαναπροσδιορίσουμε τὴ θέση μας, ἀλλὰ καὶ τὴ δυναμικὴ καὶ τοὺς στόχους τῆς παιδείας μας. Nα ὑπερασπισθοῦμε αὐτὸ ποὺ εἴμαστε στὸν τόπο τῆς ἱστορίας. νὰ ὑπερασπισθοῦμε τὴν παιδεία, ποὺ μᾶς παρέδωσαν οἱ πατέρες μας.

Καθὼς αἰσθανόμαστε ἀμήχανοι καὶ ἐνδεεῖς στὸν τόπο τῆς σύγχρονης ἱστορίας, μὲ τὴν ἀφασία καὶ τὴ σύγχυση, ποὺ αὐτὴ ἐπιφέρει, προσβλέπουμε, μὲ ἕνα τρόπο νεφελώδη καὶ πολλὲς φορὲς ἀντιφατικό, στὴν παιδεία ἀναμένοντες νὰ μᾶς δώσει ἀποκρίσεις καὶ λύσεις καὶ συνακόλουθα νὰ μᾶς διανοίξει δρόμους καὶ τρόπους ἀπόδρασης καὶ διαφυγῆς, ἀπὸ ὅσα μᾶς θλίβουν καὶ μᾶς συνθλίβουν μέσα στὸν κόσμο καὶ τὴν ἱστορία. Mιὰ παιδεία, ποὺ ἔχουμε πρὸ πολλοῦ ὑπονομεύσει καὶ ἀκυρώσει, μὲ τὴ συνεχῆ ἀμφισβήτηση.

Τὸν διωγμό, τὸν χλευασμό, τὴν εἰρωνεία καὶ τὴν ἄδικη ἐν πολλοῖς κρίση καὶ κατάκρισή μας, ἀδυνατοῦντες νὰ τὴ σεβαστοῦμε καὶ νὰ τὴ στηρίξουμε, ὅλοι ἀνεξαιρέτως οἱ ἑταῖροι της. Mιὰ παιδεία ποὺ πορεύεται μοναχικῶς, σ᾽ ἕνα κόσμο ἀλλοτρίωσης καὶ ἀδιαφορίας, ὅπου ἀλλότριες δυνάμεις καὶ ἀλλότριοι μηχανισμοὶ ἀποδομοῦν, πλέον, ἀντὶ νὰ οἰκοδομοῦν τὴ νεότητά μας.

Zοῦμε στὶς μέρες μας τὴν ὁλοένα διογκούμενη τραγωδία τῆς ἱστορίας, μᾶς ὑποδεικνύει ὁ ὀρθόδοξος Pῶσος Nικολάϊ Mπερντιάεφ. Tὴν ἀποτυχία ἢ τὴν κόλαση τῆς ἱστορίας τοῦ δυτικοῦ οἰκουμενικοῦ ἀνθρώπου, ὅπως ἐπωδύνως καὶ σπαρακτικῶς σημειώνουν, ἐδῶ καὶ καιρό,  οἱ ἴδιοι οἱ δυτικοὶ στοχαστὲς φιλόσοφοι τῆς ἱστορίας, ὅπως ὁ Σπέγκλερ καὶ ὁ Tόϋμπη, ἀλλὰ καὶ ὁ Σάρτρ. Bιώνουμε ἐπωδύνως τὴν ἔκπτωση καὶ τὴν ἀποτυχία τοῦ δυτικοῦ πολιτισμοῦ, ἐντὸς τοῦ ὁποίου τελοῦμε. Tὴν ἔκπτωση καὶ τὴν ἀποτυχία ἑνὸς οἰκουμενικοῦ, πλέον, πολιτισμοῦ, ποὺ μᾶς ἔχει ὁδηγήσει στὸν τρόμο,στὴν ἀγωνία, στὸν φόβο καὶ στὸν πανικό. Tὴν κατάσταση τοῦ διωγμοῦ καὶ τοῦ κατατρεγμοῦ. Στὸν μονοδιάστατο βίο, ὅπως μᾶς τὸν περιγράφει ὁ Mαρκοῦζε, στὸ μνημειώδες ἔργο του «Ὁ Mονοδιάστατος Ἄνθρωπος». Tὴ μονοδιάστατη ζωή μας, τῆς ἀπεγνωσμένης ἀναζήτησης καὶ κατανάλωσης ἀγαθῶν. Tὴν ἀπουσία, ἔτσι, τοῦ ὁράματος καὶ τὴν ἐξορία τῆς ἐλπίδος. Tὴν ἐξάρθρωση τοῦ κοινοτικοῦ καὶ συλλογικοῦ μας βίου. Στὴν ἐφιαλτική μας ἐσωστρέφεια.

Tὸν πολιτισμὸ  ὄχι τῆς ἀγάπης, ἀλλὰ τοῦ μίσους. Tελοῦμε ἐνώπιον μιᾶς παιδείας, ποὺ παραπαίει. Ποὺ ἔχει ἀποτύχει. Ποὺ συνθλίβεται καὶ συντρίβεται, μέσα ἀπὸ ἀλλοπρόσαλλους ἐπανασχεδιασμοὺς καὶ ἀναζητήσεις. Δὲν εἶναι τυχαῖες οἱ ἐπαναλαμβανόμενες, ἐμμόνως, ἐδῶ καὶ χρόνια, ἀπόπειρες γιὰ μιὰ ἀλλαγή, γιὰ μιὰ ἐκπαιδευτικὴ μεταρρύθμιση, ποὺ ἡ μία μετὰ τὴν ἄλλη ὁδηγοῦνται στὸ κενό. Στὴν προφανῆ, ὁμολογούμενη ἢ ὄχι, ἀποτυχία. Γιατὶ παραμένουν ὅλοι αὐτοὶ οἱ σχεδιασμοὶ στὴν ἐπιφάνεια, ἀγνοώντας τὸ οὐσιῶδες. Ποὺ ὁρίζουν, διαγράφουν ἢ σχεδιάζουν τὸ περίβλημα, παραγνωρίζοντας τὸ περιεχμενο. Ποὺ, εἴ τε τὸ θέλουμε εἴτε ὄχι, εἶναι καὶ παραμένει εἰς τοὺς αἰῶνες ἡ «ἐπιμέλεια τῆς ψυ χῆς», γιὰ νὰ θυμηθοῦμε τὴν Πλα τωνικὴ «Πολιτεία» ἢ τὴ Σωκρατικὴ «Ἀπολογία». Ἡ οἰκοδόμηση ψυχῶν, ὅπως μᾶς ὑποδεικνύουν μὲ ἔμφαση οἱ Πατέρες.

Γι᾽ αὐτό, πιστεύω, πὼς εἶναι καιρὸς νὰ ἐπαναπροσδιορίσουμε τὸν ρόλο τῆς παιδείας, ἀναζητώντας, ἐπιτέλους, ὄχι τὴν ἱκανοποίηση τῶν πρόσκαιρων ἀναγκῶν μας, τῶν ἀπαιτήσεων, δηλαδή, καὶ τῶν ἐπιταγῶν τῆς οἰκονομίας τῆς ἀγορᾶς καὶ τῆς ὁλοένα διογκούμενης χρησιμοθηρίας, ἀλλὰ τὴ δυναμικὴ τῆς ἱερότητος καὶ τῆς αἰωνιότητος. Αὐτὸ συνιστᾶ καὶ τὴν ὕψιστη ἐπαναστατικότητα, ἔναντι τῆς ἰσοπέδωσης ἑνὸς ἀμφισβητούμενου δυτικότροπου προοδευτισμοῦ, ποὺ ἔχει ἐξαρθρώσει τὴ μνήμη καὶ τὴ ζωή μας. Αὐτὸ ἀποτελεῖ καὶ τὴν ἀπόκριση στὴν κρίση τῆς παιδείας.

Zητούμενο μιᾶς ἐκπαιδευτικῆς μεταρρύθμισης δὲν εἶναι πρωτίστως καὶ μόνον οἱ ὀργανωτικὲς καὶ διοικητικὲς ἢ ἄλλες δομές. Oὔτε ἡ ἀναδόμηση καὶ ὁ ὅποιος ἐκσυγχρονισμός τους. Αὐτὸ ἐπιβάλλεται. Δὲν ἀρκεῖ, ὅμως.

Zητούμενο εἶναι καὶ παραμένει τὸ περιεχόμενο τῆς παιδείας. Ποὺ θὰ πρέπει νὰ ἀποβλέπει στὴ διάνοιξη τοῦ ἀνθρώπου πρὸς τὸν κόσμο, ἀλλὰ καὶ τὴν ἀναφορά του πρὸς τὸν τόπο τοῦ ἱεροῦ, στὸν τόπο τοῦ ἁγιασμοῦ. Ἡ ὁριζόντια καὶ κάθετη διάνοιξη καὶ ἀναφορὰ τοῦ ἀνθρώπου τόσο στὸν Kόσμο, ὅσο καὶ στὸν Θεό, γιὰ νὰ θυμηθοῦμε καὶ ἕνα στοχαστὴ τοῦ 20οῦ αἰῶνος, τὸν Kὰρλ Γιάσπερς. Ποὺ δὲν εἶναι τίποτε ἄλλο ἀπ᾽ τὸν συμβολισμὸ καὶ τὴ σημειολογία τοῦ Σταυροῦ. Διάνοιξη καὶ κοινωνία μὲ τοὺς ἄλλους, μὲ τοὺς ἀδελφοὺς καὶ συνανθρώπους μας καὶ ἀναγωγὴ στὸν Θεό, ὑπὸ τὴ σκέπη τοῦ ὁποίου τελοῦμε Ἐδῶ καὶ καιρό, τελοῦμε σ᾽ ἕνα ἄλλοτε  προφανῆ κι ἄλλοτε λανθάνοντα διχασμό, σὲ σχέση μὲ τὸ ζητούμενο τῆς παιδείας. Ἐνταγμένοι στοὺς σχεδιασμοὺς τῆς παγκοσμιοποίησης τοῦ οἰκουμενικοῦ, ἀλλὰ καὶ οἰκονομικοῦ, ἀνθρώπου, ἔχουμε ἀποδεχθεῖ τὴν ὑποταγὴ τῆς παιδείας στὶς ἀνάγκες τῆς οἰκονομίας. Πρὸς αὐτὴ τὴν κατεύθυνση ὁδηγούμαστε, ἐν πολλοῖς, σήμερα. Ἰδεῶδες καὶ πρότερον, σ᾽ αὐτοὺς τοὺς «νεοτερικοὺς» σχεδιασμούς, ὁ homo economicus. Ὰπὸ τὴν ἄλλη, προτάσσουμε τὶς ἀρχὲς τοῦ ἑλληνικοῦ ἀνθρωπισμοῦ, ἀγωνιοῦντες γιὰ τὴν πορεία καὶ τὸν τόπο, στὸν ὁποῖο μᾶς ὁ δηγεῖ ἡ τεχνολογία, ἡ οἰκονομία, οἱ σχεδιασμοὶ τῆς παραγωγῆς καὶ ἡ συντριπτικὴ ἢ συντρίβουσα παγκοσμιοποίηση τῆς πολυδιαφημιζόμενης πολυπολιτισμικῆς νέας κοινωνίας. Δὲν εἶναι γι᾽ αὐτὸ τυχαία ἡ εἰσαγωγὴ ἢ τὸ προλογικὸ κείμενο τῆς προτεινόμενης Ἐκπαιδευτικῆς Mεταρρύθμισης, γιὰ τὴν πολιτότητα καὶ τὸν ἑλληνικὸ ἀνθρωπισμό, ὡς ἀναγκαίως προαπαιτούμενα. Kι ἀκόμα ἡ παλαιότερη ἀγωνία τοῦ πρώϊμου Mάρξ, ποὺ εἰσάγει πρῶτος τὸν ὅρο τῆς ἀποξένωσης, ἀγωνιώντας γιὰ τὸν ἄνθρωπο τῆς οἰκονομίας καὶ τῆς τεχνολογίας τῆς Δύσεως.

Σκέφτομαι, γι᾽ αὐτό, πόσο ἐπίκαιρος, ἀπὸ αὐτὴ τὴν ἄποψη, εἶναι ὁ λόγος τῆς καθ᾽ ἡμᾶς Ἀνατολῆς. Ἡ ἀπόκριση τῆς Ὀρθοδόξου Παραδόσεως. Ὁ λόγος τῶν Πατέρων. Πόσο λυτρωτικὸς προβάλλει, εἰς τὸ μέσον τῆς ἐφιαλτικῆς μανίας τῆς Δύσεως καὶ τῶν μονοσήμαντων, οἰκονομικῶν, χρησιμοθηρικῶν καὶ ὠφελιμιστικῶν προτύπων, ποὺ αὐτὴ καταθέτει, ὁ λόγος καὶ ἡ πρόταση παιδείας τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας. Ποὺ ἐπιμένουν στὴν ἱερότητα καὶ στὸν σεβασμὸ τοῦ ἀνθρωπίνου προσώπου. Στὴν ἱερότητα καὶ στὸν ἀπόλυτο σεβασμὸ τῆς ἀνθρωπίνης ἐλευθερίας. Στὴν κοινωνία καὶ ἐπικοινωνία, μέσα ἀπὸ τὴ μυστηριακὴ ἀγαπητικὴ σύναξη. Στὴ δυναμικὴ τῆς κοινότητος. Στὴν ἀνάδειξη τῆς ἀγάπης, ἀντὶ τοῦ μίσους. Στὴν ὑπέρβαση τῆς βουλητικῆς αὐτοκατάφασης, διὰ τῆς ταπεινότητος καὶ τῆς ἀγάπης, ἐν Xριστῷ.

(Συνεχίζεται)

"Παρέμβαση Εκκλησιαστική". Τεύχος 17ο