Όταν το Κοσσυφοπέδιο έχασε τα Μετόχια

Κωνσταντίνος Χολέβας, Πολιτικός Επιστήμων

Θυμάμαι όταν διαβάζαμε στα βιβλία ιστορίας του σχολείου για την μάχη του Κοσσυφοπεδίου το 1389, όταν οι Σέρβοι ηττήθηκαν από τους Οθωμανούς και στενοχωριόμουν διότι έτσι άνοιξε ο δρόμος για την επιβολή των Οθωμανών Τούρκων στα Βαλκάνια και για την Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως. Θυμάμαι την συγκίνηση που αισθανόντουσαν – και θα αισθάνονται πάντα – οι Σέρβοι συνομιλητές μου κάθε φορά που γινόταν αναφορά στα Ορθόδοξα μοναστήρια, τους ναούς και τα μνημεία της πεδιάδας των κοτσυφιών.

Θυμάμαι επίσης την εντύπωση που μου έκαναν τα τηλεοπτικά ντοκιμαντέρ και τα βιβλία για το Κοσσυφοπέδιο όταν έκαναν λόγο για την μεταφορά της Βυζαντινής τέχνης από Θεσσαλονικείς αγιογράφους στο σερβικό Κοσσυφοπέδιο τον 13^ο και 14^ο αιώνα. Θυμάμαι και το πρώτο σερβικό βιβλίο που διάβασα μεταφρασμένο στα ελληνικά, τον «Ρώσο Πρόξενο» του Βουκ Ντράσκοβιτς. Με πόση ευλάβεια αναφερόταν στο Κοσσυφοπέδιο, την κοιτίδα της Σερβικής Ορθοδόξου Εκκλησίας, εκεί που ο Άγιος Σάββας, γιος του βασιλέως Στεφάνου Νεμάνια, ίδρυσε την πρώτη Αρχιεπισκοπή με την ευλογία του Οικουμενικού Πατριαρχείου τον 13^ο αιώνα μ.Χ.

Και βεβαίως θυμάμαι την έκπληξη που ένοιωσα στην Μονή Χιλανδαρίου του Αγίου Όρους όταν διαπίστωσα ότι η Σερβική Εκκλησία και ο λαός τιμούν ως Άγιο τον πρίγκιπα Λάζαρο, ο οποίος έχασε την ζωή του στην μάχη του Κοσσυφοπεδίου.

Τα θυμάμαι όλα αυτά τώρα που μαθαίνω ότι η αλβανική πλειοψηφία, ευνοημένη από την στήριξη των ισχυρών της γης, ανεκήρυξε αυθαίρετα την ανεξαρτησία της σερβικής αυτής επαρχίας και διεκδικεί την αναγνώριση υπό μορφήν κράτους. Και αισθάνομαι ένα λυγμό να θέλει να βγει από μέσα μου όταν σκέφτομαι ότι η περιοχή αυτή είναι ιερή για την Ορθόδοξη Σερβία, αλλά και για την Οικουμενική Ορθοδοξία και για την κοινή κληρονομιά της Βυζαντινής Ρωμηοσύνης, την οποία μοιραζόμαστε όλοι οι Χριστιανοί της καθ’ ημάς Ανατολής. Ανησυχώ για την ανατροπή των συνόρων, για την καταπάτηση των αρχών του ΟΗΕ, για την πιθανή ενθάρρυνση και ανακίνηση άλλων αποσχιστικών τάσεων σε διάφορα σημεία του πλανήτη, αλλά και πολύ κοντά μας. Αγωνιώ για την τύχη των 100.000 Σέρβων που απέμειναν εγκλωβισμένοι στον βόρειο θύλακα της Μητρόβιτσα, δηλαδή στην πόλη του Αγίου Δημητρίου. Προβληματίζομαι για το μέλλον των πολυαρίθμων Ορθοδόξων καθιδρυμάτων, που ήδη έχουν υποστεί ζημιές και δηώσεις. Ως Ορθόδοξος, ως Έλληνας, ως Ευρωπαίος, ως μελετητής της ιστορίας και του Διεθνούς Δικαίου ανησυχώ σοβαρά. Θλίβομαι, αλλά δεν απελπίζομαι. Όποιος πιστεύει στον Θεό διατηρεί πάντα την ελπίδα του.

Σκαλίζω την μνήμη μου και καταγράφω ότι το Κοσσυφοπέδιο είναι μία περιοχή που έχει μήκος και πλάτος περίπου εκατό χιλιόμετρα. Έχει τετρακόσιες εκκλησίες και μοναστήρια, μνημεία Ορθοδόξου πολιτισμού, εκ των οποίων 150 έχουν υποστεί μεγάλες ζημιές από το 1999 μέχρι σήμερα. Το Ντέτσανι, το Ντέβιτς, η Γκρατσάνιτσα και πολλά άλλα μνημεία του 12^ου -14^ου αιώνος καθιστούν το Κοσσυφοπέδιο, το Κόσσοβο όπως έχει καθιερωθεί διεθνώς, ένα ανοικτό βυζαντινό μουσείο. Η πραγματική ονομασία επί αιώνες ήταν Κόσσοβο - Μετόχια και όχι απλώς Κόσσοβο. Μόνο το ανατολικό μέρος λέγεται Κόσσοβο, όπου βρίσκεται και το πεδίο μάχης του 1389 (Κόσσοβο Πόλιε = πεδιάδα των κοτσυφιών, δηλαδή Κοσσυφοπέδιο). Το δυτικό μέρος, μικρότερο και χαμηλότερο σε υψόμετρο, λέγεται Μετόχια και εκεί βρίσκονται τα μεγάλα μοναστήρια και το Σερβικό Πατριαρχείο του Ιπεκίου (Πέτς). Οι Σέρβοι μεσαιωνικοί βασιλείς χάρισαν στα μοναστήρια τις εύφορες αυτές περιοχές, με πολλά νερά και παραγωγή σταφυλιού και κρασιού. Γι’ αυτό από τον 12^ο αιώνα οι Σέρβοι ονομάζουν αυτή την περιοχή Μετόχια, από την ελληνική λέξη Μετόχιον που υποδηλώνει εδάφη ή κτήρια εξαρτώμενα από κάποια Ορθόδοξη Μονή.

Η ονομασία Κόσσοβο-Μετόχια διετηρήθη επί 8 αιώνες, αλλά μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο το καθεστώς Τίτο άρχισε να την καταργεί ή να την συρρικνώνει σε συντομογραφία: Κοσμέτ (Κος - από το Κόσσοβο και μετ από τα Μετόχια). Η δημογραφική αύξηση των Αλβανών και η σταδιακή αποχώρηση πολλών Σέρβων άλλαξαν τα πληθυσμιακά δεδομένα. Ενώ το 1940 οι Σέρβοι ήσαν πλειοψηφία στην περιοχή, το 1990 και μετά βρέθηκαν να αποτελούν μειοψηφία με όλα τα επακόλουθα που παρατηρούμε σήμερα. Βήμα-βήμα και συστηματικά η ονομασία της περιοχής απώλεσε τον όρο Μετόχια και έμεινε μόνο: Κόσσοβο. Όταν πλέον το Κόσσοβο «έχασε» τα Μετόχια (ως όνομα και ως συμβολισμό), χάθηκε για την Σερβία και την Ορθοδοξία. Χρήσιμη διαπίστωση και για την περίπτωση του ονόματος των Σκοπίων. Κάθε αλλαγή ή διαστρέβλωση ή υφαρπαγή ή πολιτική χρήση μιας ιστορικής ονομασίας δεν είναι ποτέ αθώα. Ο λαός που την υφίσταται ή την ανέχεται θα είναι ο χαμένος της υποθέσεως.