Οἱ ἀρετές τῆς Παναγίας

Οἱ ἀρετές τῆς Παναγίας

Τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Μάνης κ. Χρυσοστόμου Γ’

    Ὁλόκληρη ἡ ὀρθοδοξία ἑορτάζει καί πανηγυρίζει τήν ἁγία Κοίμηση καί τήν Μετάσταση στούς οὐρανούς τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου, τῆς Μητέρας τοῦ Κυρίου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ. Ἀποδίδει τιμή στό ἱερό πρόσωπό της, προσκυνεῖ τήν σεπτή εἰκόνα της καί ἀσπάζεται τό ἅγιο χέρι της πού κράτησε τόν Χριστό.

    Ὑπέροχα ἐξάλλου, εἶναι τά τροπάρια πού ψέλνουμε στούς ναούς μας, γεμᾶτα ὑψηλά νοήματα καί συνάμα πλούσια σέ διδαχές.

    Ἀκοῦμε στά τροπάρια αὐτά τίς ὡραῖες φράσεις: «Ἐν ταῖς χερσί τοῦ Υἱοῦ σήμερον τήν παναγίαν ψυχήν παρατίθεται». Καί «νῦν εὐφραινέσθω οὐρανός, σκιρτάτω πᾶσα κτίσις˙ ἰδού γάρ ἡ Παρθένος ἀπό τῆς γῆς ἀπαίρει καί πρός Παράδεισον μολεῖ», δηλαδή ἀπέρχεται ἀπό τή γῆ καί πρός τόν Παράδεισο πορεύεται.

    Πράγματι, ἀφήνει ἡ Παναγία τήν ψυχή της στόν Υἱό της καί ὡραιότατα στήν εἰκόνα τῆς Κοιμήσεως, βλέπουμε νά παριστάνεται ἡ ψυχή σάν ἐσπαργανωμένο βρέφος, τό ὁποῖο κρατᾶ ὁ Δεσπότης Χριστός δορυφορούμενος ὑπό τῶν ἀγγέλων. Ἀλλά καί μέ τό ἄλλο τροπάριο «εὐφραινέσθω ὁ οὐρανός» καί «σκιρτάτω ἡ γῆ», σκεπτόμεθα καί ἴσως ἀποροῦμε. Πρός τί ἡ χαρά αὐτή; Πρός τί, γιορτή περίλαμπρη; Πῶς συνδυάζεται ἡ κοίμηση, ὁ θάνατος τῆς Παναγίας μέ πανηγύρι; Ἡ ἀπάντηση βρίσκεται στήν ἀλήθεια, ὅτι ἀπό τότε πού ἦλθε ὁ Χριστός στή γῆ, πού ἐνηνθρώπησε, δίδαξε, εὐλόγησε καί μᾶς ἁγίασε, ὁ θάνατος δέν εἶναι πλέον φόβητρο ἀλλά σάν ἕνας ὕπνος μακρύτερος τοῦ συνήθους. Καί ὅπως ὁ Χριστός ἀναστήθηκε, ἔτσι καί μεῖς, μιά ἡμέρα θ’ ἀναστηθοῦμε καί θά ζήσουμε αἰώνια. Αὐτό ὁμολογοῦμε καί στό «Πιστεύω» μας, ὅταν διακηρύττουμε «προσδοκῶ ἀνάστασιν νεκρῶν καί ζωήν τοῦ μέλλοντος αἰῶνος».

Μάλιστα γιά τήν Ὑπεραγία Θεοτόκο συνέβη καί ἀκόμη κάτι περισσότερο, ἀφοῦ ἦταν ἡ Μητέρα τοῦ Χριστοῦ. Τήν τρίτη ἡμέρα ἀπό τήν ἁγία Κοίμησή της «μετέστη πρός τήν ζωήν», δηλαδή ἀνέβηκε καί σωματικά στόν οὐρανό καί κάθισε «πεποικιλμένη τῇ θείᾳ δόξῃ», δηλαδή λαμπροστόλιστη, χάριν τῶν πολλῶν ἀρετῶν της, στά δεξιά τοῦ Θρόνου τοῦ Θεοῦ καί κατέστη «τιμιωτέρα τῶν Χερουβείμ καί ἐνδοξοτέρα ἀσυγκρίτως τῶν Σεραφείμ».

Ἀκόμη περισσότερο, ὁ τίτλος «Παναγία» πού τῆς ἀπένειμαν οἱ  γενεές τῶν πιστῶν δέν εἶναι ἕνα ρητορικό σχῆμα ἤ μία ποιητική ὑπερβολή. Ἀπό τήν Ναζαρέτ μέχρι τήν Βηθλεέμ καί ἀπό τήν Κανά μέχρι τόν Γολγοθᾶ, ὑπῆρξε πάντοτε ἡ Μαριάμ, ἡ ἐνάρετη, ἡ πανάρετη Παναγία. Ὅλες τίς ἡμέρες τῆς ζωῆς της, ὅλες τίς ὧρες καί τίς στιγμές της, τίς σφράγιζε ἡ ἁγιότητα. Καί περιεχόμενο τῆς ἁγιότητός της οἱ ἀρετές της.

*

Ἔτσι, ἡ πρώτη μεγάλη της ἀρετή ἦταν ἡ πίστη στόν ἀληθινό Θεό. Μία πίστη ἀκλόνητη, ζῶσα, θεμελιώδη. Ἡ πίστη αὐτή προέρχεται ἀπό τό γεγονός ὅτι ἡ Παναγία ἠγάπησε τόν Θεόν ἐνδομύχως καί βαθέως παιδιόθεν. Γι’ αὐτό καί στήν πρόσκληση τοῦ ἀρχαγγέλου Γαβριήλ, ὃ,τι αὐτή ἐπελέγη ἀπό τά ἑκατομμύρια τῶν γυναικῶν γιά νά ὑπηρετήσει τό Μυστήριο τῆς ἐνανθρωπήσεως τοῦ Υἱοῦ καί Λόγου τοῦ Θεοῦ, ἀπαντᾶ μέ μία λέξη: «Ἰδού». Εἶμαι ἐδῶ, νά ὑπηρετήσω τό θεῖο θέλημα, ἕτοιμη πρός ἐπιτέλεσιν τῶν ἐντολῶν τοῦ οὐρανοῦ.

Ἔπειτα μετά τήν πίστη, ἡ ταπεινοφροσύνη εἶναι ἡ ἄλλη ἀρετή τῆς Παναγίας. Πάλιν διαβάζουμε στόν Εὐαγγελιστή Λουκᾶ, ὅτι δίπλα στό «ἰδού» εἶναι συνέχεια τά λόγια της «ἡ δούλη Κυρίου». Πράγματι, ἔτρεφε ἡ Μαριάμ, ἡ Παναγία, μία βαθειά ταπεινοφροσύνη στήν καρδιά της, ὥστε θεωροῦσε ἑαυτήν κατωτέρα ἀπ’ ὅλους τούς ἀνθρώπους καί οὐδεμία εἶχε ἀπαίτηση γιά τόν ἑαυτόν της, παρά νά ζεῖ μέ κάθε ἁπλότητα καί πολλή σεμνότητα ὡς ἄγνωστη καί λησμονημένη.

Ἀλήθεια, πρός ποιά ἄλλη γυναῖκα ὁ ἀρχάγγελος Γαβριήλ εἶπε τόν θαυμάσιο ἐκεῖνο οὐράνιο χαιρετισμό: «Χαῖρε Κεχαριτωμένη» καί «εὐλογημένη σύ ἐν γυναιξί»; Ποιός ἄλλος ἄνθρωπος ἐπί τῆς γῆς τιμήθηκε μέ τόση οὐράνια τιμή; Καί ὅμως, ἡ Παναγία δέν ὑπερηφανεύεται, δέν ἀνεβαίνει μέσα της καμμιά ἀλαζονεία, κανένας ἐγωϊσμός ἀλλά βυθίζεται μέσα στό ἱερό δέος τῶν ἀληθινά ταπεινῶν ψυχῶν. Οὐδεμία λέξη φιλαρεσκείας. Συναισθάνεται ὅτι δέν τῆς ἀξίζουν οἱ θεῖες τιμές. Εἶναι τόση ἡ ταπεινοφροσύνη της, ὥστε ἔχει τήν δύναμη νά νοιώθει τήν μεγάλη αὐτή τιμή πού τῆς κάμνει ὁ Θεός, ὄχι σάν ἀνταμοιβή τῆς ἀρετῆς της, ἀλλ’ ὡς μία ἀνεξήγητη θεία συγκατάβαση. Ὅσον ὁ Θεός τήν τιμᾶ, τόσον ἐκείνη ταπεινώνεται. Σπεύδει ν’ ἀποδώσει τά πάντα στόν Ὕψιστο γι’ αὐτό καί λέγει: «Μεγαλύνει ἡ ψυχή μου τόν Κύριον».

Ἀπό τό ταπεινόν ἦθος της προέρχεται καί ἡ ἀρετή τῆς σιωπῆς της. Ὅταν ἀργότερα ὁ Χριστός διδάσκει τόν λαόν καί κάμνει θαύματα, ἐκείνη στέκεται παράμερα, κρυμμένη σέ μιά γωνιά μεταξύ τῶν λοιπῶν ἀκροατῶν. Οὐδέποτε ἐπεδίωξε πρωτοκαθεδρίες, κολακεῖες καί δόξες ἀλλά ὅλα ὅσα ἔβλεπε καί ἄκουγε τά «διετήρει ἐν τῇ καρδίᾳ αὐτῆς».

Δίπλα στήν ταπείνωση εἶναι καί ἄλλη ἀρετή της. Ἡ ὑπακοή στό θεῖο θέλημα. Τί εἶπε: «Ἰδού ἡ δούλη Κυρίου, γένοιτό μοι κατά τό ρῆμα σου». Ἔτσι ἀπαντᾶ στόν οὐράνιο ἀγγελιοφόρο, ὅταν ἐπείσθη φρονίμως ὅτι ἡ Γέννηση τοῦ Παιδίου θά ἦταν «ἐκ Πνεύματος Ἁγίου». Τῆς ἀνήγγειλε ὁ ἀγγελιοφόρος τοῦ Θεοῦ: «Πνεῦμα Ἅγιον ἐπελεύσεται ἐπί σέ καί δύναμις Ὑψίστου ἐπισκιάσει σοι». Καί ἐδῶ διαπιστώνουμε τήν διαφορά τρόπου καί συμπεριφορᾶς, λόγων καί
πράξεων μεταξύ τῆς πρώτης γυναίκας τῆς Εὔας καί τῆς Παναγίας. Ἡ Εὔα δίνει προσοχή καί ἐμπιστοσύνη στά λόγια τοῦ ὄφεως μέ εὐπιστία, ἐπιπολαιότητα καί ἀκρισία, ἐνῶ ἡ Παναγία δείχνει φρόνηση, σοφία καί σύνεση στά λόγια τοῦ ἀρχαγγέλου. Ἔτσι, ἡ μέν Εὔα γίνεται αἰτία θανάτου στήν ἀνθρωπότητα, γιατί δι’ αὐτῆς εἰσῆλθε ὁ θάνατος στόν κόσμο, ἡ δέ Παναγία γίνεται αἰτία ζωῆς, διότι ἀπ’ αὐτήν γεννήθηκε γιά μᾶς ἡ ζωή, δηλαδή ὁ Χριστός. Ἔτσι ἡ Παναγία ἔγινε ἡ «νέα Εὔα» πού ἐπανορθώνει τά σφάλματα τῆς πρώτης καί σφογγίζει τό δάκρυον αὐτῆς καί παύει τόν θρῆνο.

Μία ἄλλη ἀρετή τῆς Παναγίας ἦταν ἡ καθαρότητα τῆς καρδίας της, ἡ ἁγνεία, ἡ παρθενία της, ἡ «μόνη ἄμωμος ἐν γυναιξί καί καλή», ἡ πανάχραντος. Ἀλήθεια, πόσον ἁγνή, πόσον ἀμόλυντος καί καθαρά ἔπρεπε νά ἦταν ἡ κόρη ἐκείνη πού θά ἐκαλεῖτο νά καταστεῖ θρόνος τοῦ Θεοῦ, ἡ ἀγκαλιά της! Καί ἰδού «τό ἄνθος τό τῆς παρθενίας», ἡ μοναδική σ’ ὅλους τούς αἰῶνες ἡ Παναγία σέ τέτοιο βαθμό νά εἶναι ἠθικῶς καθαρή, ὥστε ἁγνότητα καί Παναγία νά θεωροῦνται ὡς λέξεις ταυτόσημοι. Ὁ Ἱ. Δαμασκηνός ὑπέροχα γράφει: «Ὡς θυγάτριον ἱερώτατον τοῦ Ἰωακείμ καί τῆς Ἄννης, πού διέφυγες τάς ἀρχάς καί τάς ἐξουσίας καί τά πεπυρωμένα βέλη τοῦ πονηροῦ…, πού ἐτηρήθης ἄμωμον διά νά γίνῃς νύμφη τοῦ Θεοῦ καί μητέρα κατά τό ἀνθρώπινον τοῦ Θεοῦ… Ὦ θεῖον ἔμψυχον ἄγαλμα, εἰς τό ὁποῖον ηὐφράνθη ὁ δημιουργός Θεός. Νοῦν μέν εἶχες θεοκυβέρνητον καί εἰς μόνον τόν Θεόν προσηλωμένον. Τούς λογισμούς δέ οἰκοδομητικούς καί ψυχωφελεῖς, ἐνῶ κάθε περιττόν καί ψυχοβλαβῆ τόν ἀπέρριπτες προτοῦ γεννηθῇ… Πῶς ἔτσι νά μή γίνῃς φοβερά καί εἰς αὐτάς τάς ἀποστατημένας πονηράς δυνάμεις;».

Καί βέβαια αὐτή ἡ καθαρότητα τῆς καρδίας της, αὐτή ἡ ἁγνότητά της, βρῆκαν τήν τελειοτέρα ἐκδήλωσή τους στήν ἀειπαρθενία της. Παρθένος πρό τόκου, κατά τόκον καί μετά τόκον. Ὡραιότατα τοῦτο συμβολίζεται μέ τούς τρεῖς ἀστέρες στή βυζαντινή εἰκονογραφία, στίς εἰκόνες τῆς Παναγίας. Ἀλλά ἐπιπλέον καί τήν ἀρετή τῆς ὑπομονῆς εἶχε μέσα της ἡ Παναγία. Ἀπό τήν νύκτα τῆς Βηθλεέμ μέχρι τόν λόφο τοῦ Γολγοθᾶ, ἡ Παναγία ὑπέμεινε. Ἰδιαίτερα σ’ ἐκεῖνο τόν λόφο στέκει παρά τόν Σταυρόν τοῦ μαρτυρίου τοῦ Υἱοῦ της. Μαζί ὑποφέρει, πονᾶ καί ὑπομένει. Ἔτσι μέ τό ψυχικό καί πνευματικό μεγαλεῖο μέσα της, ἔρχεται καί ἀναδεικνύει τήν μεγάλη ἀρετή τῆς ὑπομονῆς.

*

Βλέπουμε, λοιπόν, ὅτι μέ τίς θεοΰφαντες αὐτές ἀρετές της ἀλλά καί ἄλλες πολλές, ἡ Ὑπεραγία Θεοτόκος, στάθηκε τῶν Ἀγγέλων ἡ τερπνότης, τῶν Ἀποστόλων ἡ ἀρχή, τῶν Μαρτύρων τό ἑδραίωμα, τῶν Διδασκάλων ἡ κρηπίς, δηλαδή τό θεμέλιον, ὅλων τῶν πιστῶν ἡ βοήθεια.

Καί ἐμεῖς πρός αὐτήν, τήν Παναγία Μητέρα μας ὀφείλουμε νά τρέφουμε βαθύτατο σεβασμό καί εὐλαβῆ συναισθήματα. Σ’ ὅλες τίς περιστάσεις καί ἡμέρες τῆς ζωῆς μας πάντοτε νά τήν μνημονεύουμε καί σ’ αὐτήν νά καταφεύγουμε. Ἰδιαίτερα, ὅταν «θλίψεις καί ἀνάγκαι καί συμφοραί τοῦ βίου» ἐπισκιάζουν τόν βίον μας, πρός αὐτήν νά προσευχόμεθα καί πρός αὐτήν νά ἀναπέμπουμε τίς ἱκεσίες μας. Ἐκείνη, ὡς Μάνα, κατανοεῖ τόν πόνο μας, βλέπει τίς δοκιμασίες, ἀκούει τίς δεήσεις μας καί σπεύδει κοντά μας.

Μή λησμονοῦμε ὅτι ἡ Παναγία μας εἶναι «ἡ μεταβολή τῶν θλιβομένων, ἡ ἀπαλλαγή τῶν ἀσθενούντων, ἡ εἰρήνη τῶν πολεμουμένων, ἡ γαλήνη τῶν χειμαζομένων, ἡ μόνη προστασία τῶν πιστῶν». Γι’ αὐτό, καί οἱ ὀφθαλμοί τῆς Παναγίας εἶναι δακρυσμένοι καί πονεμένοι ἀλλά καί παρήγοροι καί ἐλπιδοφόροι. Ἀληθῶς, ἀνά τούς αἰῶνες, ἡ Ὑπεραγία Θεοτόκος στέκεται Πρόσωπο ἱερό καί ἀνεπανάληπτο.