Καποδίστριας - Η καρδιά που χτυπούσε για την Ελλάδα

 

Καποδίστριας - Ἡ καρδιά πού χτυποῦσε γιά τήν Ἑλλάδα

Εὐδοξία Αὐγουστίνου, Φιλόλογος - Θεολόγος 

Βρισκόμαστε λίγους μῆνες πρίν τούς ἑορτασμούς τῶν 200 ἐτῶν ἀπό τήν ἑλ­ληνική Ἐπανάσταση τοῦ 1821. Καί εἴ­μαστε δυστυχῶς ὑποχρεωμένοι νά ὑ­περα­σπίζουμε τήν ἐθνική μας ταυ­τό­τητα ἀπό ἐκείνους πού ἔπρεπε νά προ­ε­ξάρχουν σέ αὐτόν τόν ἀγώνα, δηλαδή τήν ἁρ­μό­δια Ἐπιτροπή ἑορτασμοῦ. Με­ταξύ τῶν ἄλλων ἀτόπων, ἐκπρόσωποί της χα­ρακτήρισαν καί τόν Καποδί­στρια ὡς δικτάτορα. Πόνο βαθύ προ­­καλεῖ ἡ εἰ­κό­να ἑνός κράτους πού ἀρνεῖται νά δια­φυλάξει τήν κληρο­νομιά του καί ἐπιτί­θεται στούς ἥρωες καί εὐ­εργέτες του.

Πρῶτα πρῶτα, θεωρῶ ὅτι εἶ­ναι ἐξ­αιρετικά παρακεκινδυνευ­μέ­νο νά ἀναλύονται προγενέ­στερες περίοδοι, τό­σο δια­φο­ρετικές ἀπό τή δική μας, μέ βάση σύγχρονες ἔννοιες καί ἀν­­τιλήψεις περί δημοκρατίας καί δι­καί­ου. Ἐξ­άλ­­λου, στίς ἀπαρχές τοῦ 19ου αἰ­ώνα, πουθενά στόν κόσμο δέν ὑπῆρχε δη­μο­κρατία καί φι­λελεύ­θερο καθεστώς μέ τή σύγχρονη ἔννοια.

Ἡ ἐκλογή τοῦ Καποδίστρια ὡς πρώ­του Κυβερνήτη τῆς Ἑλλάδας ἔ­γι­­νε στίς 3 Ἀπριλίου 1827 ἀπό τήν Γ´ Ἐ­θνο­συνέλευση τῆς Τροιζήνας. Στίς 9 Ἰα­νου­αρίου 1828 ἔφθασε μέ ἀγγλικό πλοῖο στήν Αἴγινα, τήν προσωρινή πρω­τεύ­ου­σα τῆς Ἑλλάδας, ὅπου ἔ­γινε δε­κτός μέ ἐκδηλώσεις ἐν­θου­σι­α­σμοῦ ἀπό τούς ἄρχοντες καί τόν λαό. Ὅταν ὁ Κα­πο­δί­στριας ἀνέλαβε τή διοίκηση, ἡ χώρα βρισκόταν σέ κα­τά­σταση ἀπο­σύν­θεσης. Ἡ Ἐπανάσταση, χωρίς κρατικό μη­χα­νι­σμό, κινδύνευε νά ἀποτύχει. Ὁ Ἰμπραήμ ἔλεγχε με­γά­λο μέρος τῆς Πε­λοπον­­νή­σου καί οἱ Ὀθωμανοί κατεῖχαν ἀκόμη τή Στερεά Ἑλλάδα.

Ἡ ἀπο­καρ­­διωτική εἰ­κόνα πού ἀντίκρισε ἀπο­τυ­πώ­νεται στά λό­για του: «Ὡς ψάρι εἰς τό δίκτυ σπα­ρά­ζει εἰς πολλούς κινδύνους ἀκόμη ἡ ἑλληνική ἐλευθερία. Μοῦ ἐ­δώ­σατε τούς χαλινούς τοῦ κράτους. Τίνος κρά­τους; Μετροῦμε εἰς τά δάκτυλά μας τήν ἐπικράτειάν μας... Ποῦ τό θησαυ­ρο­φυ­λάκιον τοῦ ἔθνους; Ἀκούω ἐ­που­λήσατε καί τήν δεκατιάν τοῦ φε­τινοῦ ἔτους, πρίν κἄν σπαρθεῖ τό γέν­νημα· ὁ τόπος εἶναι χέρσος, σπάνιοι οἱ κάτοικοι, σκόρ­πιοι εἰς τά βουνά καί εἰς τά σπή­λαια, τό δημόσιον εἶναι πλακω­μένον εἰς τό χρέ­ος, ἡ γῆ ὑπο­θη­κευ­μένη εἰς τούς Ἄγ­γλους δανειστάς».

Τήν ἐποχή ἐκείνη, ἐ­πί­σης, ἡ Ἑλ­λά­δα μαστίζεται ἀπό ἐθνικό ἀλληλο­σπα­ραγμό. Τό ἀγγλογαλλοκίνητο πο­λιτικό δυναμικό ἀδυνατεῖ νά φέρει τήν ὁ­μό­νοια στή χώρα. Ὁ ἑνωτικός, ὅμως, χα­ρακτήρας τοῦ Καποδίστρια ἐξα­σφάλισε τίς βάσεις τοῦ σύγχρονου ἑλ­λη­νι­κοῦ κράτους. Ὁ πατριωτισμός του ἦ­ταν ἄλλωστε ἀδιαμφισβήτητος, ὅπως καί ἡ σταθερή πίστη του στήν Ὀρ­θο­δο­ξία.

Τό πολιτικό σύστημα τῆς Ἑλλάδας μετά τήν Ἐπανάσταση ἦταν καθαρά ὀ­λιγαρχικό, ἐνῶ τήν πρωτοκαθεδρία κα­τ­εῖχαν οἱ πολιτικοί ἀρχηγοί τῶν ξενο­κίνητων κομμάτων. Βλέποντας ἀ­πέ­ναντί του τίς κομματικές φα­τρίες, ὁ Καπο­δί­στριας συνειδη­­τοποί­ησε πώς τά Συν­τάγματα ἦταν πρόωρα γιά τό νε­ο­σύ­στα­το ἑλληνικό κράτος, τό ὁποῖο, ἄν καί εἶχε ἀπελευ­θερω­θεῖ, δέν ἦταν ἀ­κό­μα πολιτικά ἀ­νε­ξάρ­τητο.

Γιά νά θέσουμε τά πράγματα στό ἱστορικό τους πλαίσιο, οἱ ἐ­παναστάτες τῶν Η.Π.Α., τῶν ὁ­ποίων ὁ ἀπε­λευ­θε­ρω­τικός ἀ­γώ­νας προηγήθηκε λίγες δεκαε­τίες τοῦ δικοῦ μας, χρειάστηκαν ἕν­τεκα ὁ­λόκληρα χρόνια προκει­­μένου νά συν­τάξουν Σύνταγμα (1776-1787), ἀφοῦ μέχρι τότε προεῖχε ἡ ἀντιμετώπιση τῆς βρε­τανικῆς ἀπειλῆς καί ἡ ὁλοκληρωτ­ι­κή καί ἀπόλυτη ἀνεξαρ­τησία τοῦ κρά­τους τους.

Τή στιγμή, λοιπόν, πού ἀνέλα­βε τήν ἡγεσία τῆς χώρας ὁ Κυ­βερ­νήτης, ἡ ἑλ­ληνική Ἐπανάστα­ση ἀκροβατοῦσε, ἐνῶ ἡ χώρα εἶχε προσφάτως ἐξέλθει ἀπό ἐμ­φύλιες συρράξεις, τίς ὁποῖες ὑ­πο­κί­νησαν οἱ ξένες δυνάμεις καί ἐνορ­χή­στρωσαν οἱ ἐγχώριοι ὀπα­δοί τους, ὅπως οἱ Μαυροκορ­δά­τος, Κω­λέττης κ.ἄ.

Σκοπός τοῦ Κυβερνήτη ἦταν νά ἱδρύσει καί νά οἰκοδομήσει ἕνα σύγ­­χρονο εὐρωπαϊκό κράτος. Ὑπό αὐτούς τούς ὅρους δέχθηκε νά ἀναλάβει τό βάρος τοῦ ἔργου του. Κάτω ἀπό αὐτές τίς συνθῆκες ἡ Βουλή μέ ψήφισμά της τόν Ἰανουάριο τοῦ 1828 ἀνέστειλε τό Σύνταγμα τῆς Τροιζήνας, ἐνῶ ἡ ἴδια αὐ­τοδιαλύθηκε καί ἀντί αὐτῆς συγ­κρο­τήθηκε ἕνα Γνωμοδοτικό Συμ­βού­λιο, πού ὀνομάσθηκε συμβολικά «Παν­ελ­λήνιον», μέ 27 μέλη. Ἀποφεύγοντας τίς πολιτικές μηχανορραφίες τῶν προ­κρί­των καί τό καθεστώς διαφθορᾶς, ἐκ­βι­ασμοῦ καί προσωπικῶν συμ­φερόν­των πού εἶχαν ἐγκαθιδρύσει, ὁ Καπο­δί­στρι­ας προχώρησε σάν τόν παλιό Σόλωνα στήν ἀνασύσταση τοῦ ἔθνους.

Τά ἐπιτεύγματά του ἦταν ἐντυ­πω­σιακά στούς σαράντα πέντε μῆνες δια­κυβέρνησης: Ἐγκαθίδρυσε θεσμούς δη­μόσιας ἐκπαίδευσης χτίζοντας ἑκατό νέα σχολεῖα, πάταξε τήν πειρατεία, ἀ­ναδιοργάνωσε τίς ἔνοπλες δυνάμεις σέ τακτικό στρατό, ἱδρύοντας τή σχολή Εὐελπίδων· ἐξέδωσε ἐθνικό νόμισμα, ἀ­φοῦ κατήργησε τό ἀπεχθές τουρκικό γρόσι καί τά ξένα νομίσματα πού κυ­κλο­φοροῦσαν· ἵδρυσε Στατιστική Ὑπη­ρε­σία, ἀντιμετώπισε ἐπιτυχῶς τήν ἐ­πι­δη­μία τοῦ τύφου -χωρίς νά κλείσει τούς ναούς-, στήριξε τήν ἀγροτική πα­ραγωγή καί ἀκολούθως τήν οἰκονομία καί τή σί­τιση τῶν πολιτῶν· τέλος, ἀν­τιμε­τώ­πι­σε ἀποτελεσματικά τή δια­φθο­ρά καί τόν μηδισμό τῶν κοτζαμπάση­δων, πού ἤ­θε­λαν νά ἀντικα­τα­στή­σουν στήν ἐλεύ­θερη Ἑλλάδα τούς ὀ­θω­μα­νούς ἀξιω­­ματού­χους. Αὐτοί ἐξάλλου τόν κατηγο­ροῦ­σαν καί γιά αὐταρχισμό.

Πρίν ἀναλάβει τήν ἐξουσία, αὐτός πού ἀπό τή ἁρμόδια Ἐπιτροπή ἑορ­τα­σμοῦ τῶν 200 ἐτῶν ἀπό τό 1821 χα­ρα­κτηρίζεται ὡς δικτάτορας, εἶχε ὑποθηκεύσει τήν περιουσία του στήν Κέρ­κυ­ρα, γιά νά ἐξασφαλίσει στόν ἑλληνικό λαό πλούσιες προμήθειες, ὅσο τό φορ­τίο δυό μεγάλων ἐμπορικῶν πλοίων. Εἶ­ναι γνω­στό ὅτι ὁ Καποδίστριας ὡς Κυ­­βερ­νήτης ἀρνήθηκε νά δεχθεῖ τόν κρα­τικό μισθό, αὐτόν πού οἱ βουλευτές σή­μερα τόν ἀποδέχονται μετά χαρᾶς καί τόν ἀπο­καλοῦν «ἀποζημίωση». Για­τί; Μή­πως τούς ζημιώνει τό ἔθνος;

Ἀποτελεῖ ὄντως ὑπόδειγμα πολιτι­κοῦ προσώπου, ζώντας λιτά καί χρι­στιανικά, μέ ἀφοσίωση στήν πατρίδα, στούς συνανθρώπους του, στήν Ἐκ­κλη­σία. Μοναδική ἀνταμοιβή του ἡ ἐμπι­στοσύνη καί ἡ ἀγάπη τοῦ ἔθνους. Ἀπό τίς ἱστορικές μαρτυρίες πουθενά δέν φαίνεται ὅτι κυβέρνησε τήν Ἑλλάδα δι­κτατορικά. Οὔτε ἅρπαξε τήν ἐξουσία μέ τή βία οὔτε ὁ λαός τόν ἀπέρριψε· ἀ­πε­ναντίας, ἀπέθεσε σέ αὐτόν τίς ἐλπίδες του γιά τήν ἀπαλλαγή του ἀπό τήν κα­χεξία καί τήν ὀθωμανική δουλεία. Ὑπῆρξε πράγματι «εὐφροσύνη τοῦ λαοῦ, με­λαγ­­χολία μερικῶν προκρίτων ἀρι­στο­κρατῶν», ὅπως μαρτυρεῖ ὁ ἱστορικός Νικόλαος Κασομούλης. Καί ἄν ὡς Κυ­βερνήτης ἀνέστειλε προσωρινά τό Σύν­ταγμα τῆς Τροιζήνας, τό ἔπραξε, διότι ἡ χώρα ἀντιμετώπιζε ἔκτακτες κατα­στάσεις. Ἀκόμη καί αὐτός ὁ σθεναρός του ἀντίπαλος Μέττερνιχ, πού ἔτρεφε θανάσιμο μίσος γιά τόν Κυβερνήτη, μέ τήν κατηγορία του, «ὁ Καποδίστριας μόνον τή δημοκρατία σκέφτεται», ὁ­μο­λογοῦσε τό δημοκρατικό του φρόνημα. Ἀποτελεῖ, συνεπῶς, ἱστορικό ὀ­λί­σθη­μα ὁ χαρα­κτηρισμός ὡς «δι­κτα­τορίας» ἑνός συ­στήματος διακυ­βέρ­νη­σης πού ἔθεσε τίς βάσεις δομῆς καί ὀρ­γάνωσης τοῦ σύγ­χρονου ἑλληνικοῦ κρά­τους. Αὐτό δή­λωνε τό 1976 ὁ τότε πρόεδρος τῆς Ἑλληνικῆς Δημοκρατίας Κωνσταν­τῖνος Τσάτσος: «Ὁ Βενιζέλος ἔκαμε πρά­­γμα­τι τή Μεγάλη Ἑλλάδα. Ἀλλά τήν Ἑλ­­λά­δα τήν ἔκανε ὁ Κα­πο­δί­στρι­ας».

Βεβαίως, ἡ δολοφονία τοῦ Κα­πο­δί­στρια, πού συνέβη τήν Κυριακή 27 Σε­πτεμβρίου 1831, καθώς προσερχόταν στόν ναό γιά νά ἐκκλησιασθεῖ, δέν ἐ­πέ­τρεψε νά δοῦμε ὑλοποιημένες τίς συν­ταγματικές προτάσεις του γιά τήν Ἑλ­λάδα. Ὡστόσο, τήν ἐφαρμογή τῶν πο­λιτικῶν ἰδεῶν του τή βλέπουμε στό ὁ­μόσπονδο ἐλβετικό κράτος, τό ὁποῖο ὁ Καποδίστριας βοήθησε νά συσταθεῖ μέ γνώμονά του τήν εἰρήνη, τή δη­μο­κρατία καί τήν ἀδελφοσύνη. Γι’ αὐτό καί τόν τιμοῦν σχεδόν σέ κάθε καντόνι τῆς Ἐλβετίας.

Οἱ Ἐλβετοί τόν τιμοῦν δεόντως. Ἐ­μεῖς τί κάνουμε; Προφανῶς τόν ξα­να­δολοφονοῦμε!