Ολοκληρώθηκαν οι εργασίες του Γ’ Διεθνούς Επιστημονικού Συνεδρίου με θέμα «Ορθόδοξη Εκκλησία και διαφύλαξη της εθνικής ταυτότητος - Νεομάρτυρες, Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός - Επαναστατικά Κινήματα».

Ολοκληρώθηκαν οι εργασίες του Γ’ Δι­ε­θνοῦς Επιστημονικού Συνεδρίου
15.11.2014

Με εξαιρετική επιτυχία ολοκληρώθηκε σήμερα 15/11 στη Στοά Βιβλίου το Γ΄ Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο για το 1821, με θέμα «Ορθόδοξη Εκκλησία και διαφύλαξη της Εθνικής Ταυτότητος Νεομάρτυρες - Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός Επαναστατικά κινήματα», με φορέα διοργάνωσης την Ειδική Συνοδική Επιτροπή Πολιτιστικής Ταυτότητος. Παρέστησαν οι Σεβ. Μητροπολίτες Δημητριάδος & Αλμυρού κ. Ιγνάτιος, Πρόεδρος της Ε.Σ.Ε. Πολιτιστικής Ταυτότητος, Βελεστίνου κ. Δαμασκηνός και Αιτωλίας & Ακαρνανίας κ. Κοσμάς, Πανεπιστημιακοί Καθηγητές, Κληρικοί και πλήθος φιλιστόρων συνέδρων.

Η 2η ημέρα ξεκίνησε με την 2η συνεδρία, που είχε ως ειδικό τίτλο «Νεομάρτυρες – Εκκλ/κά κινήματα», υπό την προεδρεία του Ακαδημαϊκού κ. Κων/νου Σβολόπουλου.

Πρώτος ομιλητής ήταν ο κ. Ηλίας Νικολάου, Δρ Ιστορίας και Θεολογίας, που ανέπτυξε το θέμα «Νεομάρτυρες εκκλ/κοί ηγέτες και πολιτικοστρατιωτικές δραστηριότητες του χριστιανικού κόσμου, στην οθωμανική αυτοκρατορία του 17ου αι. Η περίπτωση του Οικουμενικού Πατριάρχου Παρθενίου Γ΄ (+1675) και του Μητροπολίτου Κορίνθου Ζαχαρίου (1684)». Ο ομιλητής, αφού αναφέρθηκε στη δράση και στο μαρτύριο των δύο Ιεραρχών, κατέληξε ως εξής: «Το κατεστημένο Χριστεπώνυμο πλήρωμα της Μεγάλης Εκκλησίας δεν ξεχνούσε ποτέ τον στενό σύνδεσμο θρησκείας και Γένους. Γι’ αυτό, παρόλο που οι πολιτικές δολοφονίες του Πατριάρχη και του Μητροπολίτη ήταν δύο σημαντικές κρατικές υποθέσεις…. οδηγήθηκαν, χωρίς καμία επίσημη διαδικασία, στον χώρο της Εκκλησίας. Οι δύο Ιερομάρτυρες, οι οποίοι, παρά τα βασανιστήρια, αρνήθηκαν να προσχωρήσουν στο μουσουλμανικό στρατόπεδο, αμέσως εντάχθηκαν, με τη βοήθεια της εκκλ/κής συνείδησης, στο εορτολόγιο της Ορθόδοξης Εκκλησίας».

Επόμενος ομιλητής ήταν ο Ομότιμος Καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Πρωτ. Γεώργιος Μεταλληνός, με θέμα «Η εθνική σημασία των Νεομαρτύρων». Ο π. Γεώργιος σημείωσε ότι «η θυσιαστική «αντίσταση» των Νεομαρτύρων της περιόδου της Οθωμανοκρατίας ήταν η δική τους συμβολή στην προετοιμασία της Μεγάλης Ελληνικής Επαναστάσεως (1821). Η θυσία τους, εξάλλου, για την ελευθερία, μαζί με τις εξεγέρσεις του δούλου Γένους από τον 15ο ως τον 19ο αι. επιβάλλει μια πιο συγκρατημένη αποτίμηση της συμβολής της Γαλλικής Επανάστασης στη δική μας, όπως επεσήμανε, άλλωστε, και ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης. Το Γένος μας δεν έχασε ποτέ την φιλελεύθερη ορμή του, η οποία αναρριπιζόταν συνεχώς από την μόνιμη αμφισβήτηση της τουρκικής κυριαρχίας. Και η αμφισβήτηση αυτής ανανεωνόταν συνεχώς με το αίμα των Νεομαρτύρων».

Η τρίτη εισήγηση είχε θέμα «Ὁ νεοϊερομάρτυς Ιωάννης ο εξ Αγράφων» και την παρουσίασε η κ. Πολυξένη Κούρεντα, απόφοιτη Ιστορίας και Θεολογίας Α.Π.Θ. Η κ. Κούρεντα ανέφερε ότι «ο Άγιος Ιωάννης τελείωσε τον αγώνα του στον πρώτο αιώνα της δουλείας, στις 7 Ιανουαρίου 1460, μαζί με 16 άλλους συνάθλους του στην Αδριανούπολη, σε μια εποχή που στην περιοχή αυτή πραγματοποιήθηκαν συστηματικοί εξισλαμισμοί. Τον Νεομάρτυρα Ιωάννη ανέδειξε ο ίδιος ο Θεός, με θαυματουργικό τρόπο, ‘’δικαιώνοντας’’ τη ρήση του αγιορείτου Γέροντος Παϊσίου “οι Άγιοι δημιουργούν στη σιωπή, κεντούν τη σιωπή με τη σιωπή”».

Ακολούθησε η εισήγηση της κ. Όλγας Δάσιου, αποφοίτου Ιστορίας και Φιλολογίας του Α.Π.Θ., Δρος Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, η οποία μίλησε με θέμα «Νεομάρτυρες της Τουρκοκρατίας στην Ήπειρο». Η ομιλήτρια τόνισε ότι «Η Ήπειρος πλήρωσε βαρύ τον φόρο αίματος ‘’για του Χριστού την πίστη την αγία και της πατρίδος την ελευθερία’’. Κορυφαία προσφορά ήταν το αίμα των Νεομαρτύρων της, όσων γενναίων και ηρωικών ανθρώπων της αρνήθηκαν να υποταχθούν στον κατακτητή, αψήφησαν τους πειρασμούς των υποσχέσεων μιας άνετης και ασφαλούς ζωής – αν γίνονταν αρνητές της πίστης και της καταγωγής τους και αλλαξοπιστούσαν – αλλά και τις απειλές για τα βασανιστήρια – που τους περίμεναν – και τη θανάτωσή τους και προτίμησαν το μαρτύριο και τη θυσία από την απώλεια της εθνικής και θρησκευτικής συνείδησής τους και την προδοσία».

Επόμενος ομιλητής ήταν ο κ. Δημήτριος Παπάζης, Αναπληρωτής Καθηγητής Εκκλ/κής Ιστορίας της Ανωτάτης Εκκλ/κής Ακαδημίας Θεσ/νίκης, με θέμα «Ο Μεγαλομάρτυρας της Ελευθερίας Διονύσιος Φιλόσοφος. Συνοπτική παρουσίαση του βίου και της δράσης του (1541-1611)». Ο κ. Καθηγητής επεσήμανε ότι «στις ενέργειες του Διονυσίου καταδεικνύεται ο αναντικατάστατος ρόλος της Εκκλησίας στη διαφύλαξη της πολιτιστικής παράδοσης του Ελληνισμού, που διασπά το τοπικιστικό φράγμα, ενώ, μέσω των πανευρωπαϊκής εμβέλειας διπλωματικών επαφών του για την εξασφάλιση συμμαχιών, διακρίνεται ο αγώνας του για τη διατήρηση της ιδέας της ελευθερίας και της χριστιανικής πίστης εντός και εκτός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας». 

Έκτος ομιλητής ήταν ο κ. Χαράλαμπος Μηνάογλου, Δρ Νεότερης Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, με θέμα «Το Ρωσικό «κόμμα» και οι επαναστάσεις των Ελλήνων 1768-1812». Ο κ. Μηνάογλου, μεταξύ των άλλων, επεσήμανε ότι «κατά την περίοδο 1768-1812 η ρωσική διπλωματία έθεσε γερά τα θεμέλια του ρωσικού κόμματος ανάμεσα στους Έλληνες. Το ρωσικό κόμμα, βέβαια, σε αντίθεση με τα άλλα ξενικά κόμματα, υπήρξε κατά μία έννοια αυτοφυές, δηλ. προϋπήρχαν ρωσόφιλοι πυρήνες μέσα στον Ελληνισμό, τουλάχιστον από τις αρχές του 18ου αι. Δεν πρόκειται απλώς για την γενικευμένη κλίση των Ελλήνων προς την Ρωσία και στην θεώρησή της ως Ορθόδοξης υπερδύναμης, κάτι που ίσχυσε σε όλη την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Στην περίοδο 1768-1812 δημιουργήθηκαν συγκεκριμένοι πυρήνες με πολιτική προοπτική για διπλωματική εκπαίδευση, οι οποίοι θα υπηρετούσαν την ρωσική πολιτική».

Ακολούθησε η εισήγηση του Ομοτίμου Καθηγητού του Α.Π.Θ. κ. Αθανασίου Καραθανάση, με θέμα «Εκκλησία μαχομένη: Επαναστατικά κινήματα του Κλήρου κατά την τουρκοκρατία». Ο κ. Καθηγητής παρουσίασε άγνωστα, κατά κύριο λόγο, επαναστατικά κινήματα της περιόδου 1571-1770, που πρωταγωνιστές ήταν Αρχιερείς, που πίστευαν σε αγνές ή προσωπικές προθέσεις ηγετών των χριστιανικών δυνάμεων της Ευρώπης, για απελευθέρωση των υποδούλων Ελλήνων, εξήγειραν, κατά περιστάσεις, τα ποίμνιά τους, υφιστάμενοι οι ίδιοι την εκδίκηση των Οθωμανών, γενόμενοι ιερά σφάγια του Έθνους.

Η 2η συνεδρία ολοκληρώθηκε με την εισήγηση της κ. Αθηνάς Κονταλή, δρος Θεολογίας, με ειδίκευση στη Νεότερη Εκκλ/κή ιστορία, με θέμα «Η εκκλ/κή διάσταση των απελευθερωτικών εξεγέρσεων, κατά την οθωμανική κυριαρχία». Η κ. Κονταλή, συμπερασματικά, μεταξύ άλλων, τόνισε ότι «αρκετοί Κληρικοί, κατά την περίοδο της δουλείας, δεν αρκέστηκαν στον ρόλο των «αλειπτών» και της πνευματικής προετοιμασίας των Νεομαρτύρων, αλλά έγιναν οι ίδιοι Ιερομάρτυρες και κατέστησαν Άγιοι με θαυμαστά σημεία στο μαρτύριό τους. Η θυσία και η αυταπάρνηση, μέχρι θανάτου, εκδηλώνεται με παρόμοιο τρόπο στους Νεομάρτυρες και Εθνομάρτυρες. Η βασική διαφορά τους είναι συνειδησιακή και έγκειται στο γεγονός ότι οδηγούνται στο μαρτύριο εμφορούμενοι, κατά περίπτωση, από χριστιανικά ή πατριωτικά ιδεώδη. Το καθοριστικό στοιχείο της διάκρισης μεταξύ Ιερομαρτύρων και Εθνομαρτύρων αφορά στην αγαπητική και συγχωρητική στάση έναντι των διωκτών και των δημίων τους και στην εμφανή σχέση των πρώτων με την άκτιστη Θεία Χάρη». 

Ακολούθησε η Γ΄ και τελευταία συνεδρία, υπό την προεδρία του Σεβ. Μητροπολίτου Αιτωλίας & Ακαρνανίας κ. Κοσμά, με ειδικό θέμα «Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός».

Πρώτος ομιλητής ήταν ο κ. Βασίλειος Τσίγκος, Καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, με θέμα «Ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός και η ταυτότητα του Γένους μας». Ο κ. Τσίγκος, μεταξύ άλλων, επεσήμανε ότι «η πνευματική κληρονομιά του ιερού Πατρός είναι σήμερα, περισσότερο από ποτέ, αναγκαία, γιατί ανακεφαλαιώνει όλες τις αξίες της ταυτότητάς μας, ήγουν την Ελληνική Παιδεία και γλώσσα, την Ορθόδοξη πίστη και ζωή, που αντέχουν στο διάβα των χρόνων. Ο σεβασμός μας στα ουσιώδη στοιχεία της ταυτότητάς μας είναι αδιαπραγμάτευτο χρέος μας, γιατί είμαστε χρεωμένοι με βαρύτιμη πνευματική κληρονομιά, για την οποία θα έχουμε αναπόδραστα να αντιμετωπίσουμε αυτούς που προηγήθηκαν, μεταξύ των οποίων ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, αλλά και αυτούς που έρχονται».

Η 2η εισήγηση, με τίτλο «200 χρόνια αυτοτελείς εκδόσεις και επανεκδόσεις για τον Άγιο Κοσμά τον Αιτωλό 1814-2014», παρουσιάστηκε από τον κ. Γεώργιο Παπανικολάου, ερευνητή, Γεν. Γραμματέα Τύπου και Δημοσίων Σχέσεων της Π.Ο.Σ.Τ. Ο ομιλητής αναφέρθηκε διεξοδικά στην βιβλιογραφική του αναζήτηση για τον Άγιο Κοσμά και κατέληξε επισημαίνοντας τρία σημεία: «Α. Πολλά βιβλία «ήθελε» ο Άγιος Κοσμά να βρεθούν, Β. Η έρευνα για την ανεύρεση νέων στοιχείων, κύρια εκδοτικών, είναι αέναη και Γ. Συγκεντρώνοντας, τα τελευταία 8 χρόνια της έρευνας, ένα πολύ μεγάλο βιβλιογραφικό πλούτο, τα βιβλία μπορούν, παράλληλα και να εκτεθούν, ώστε οι ερευνητές οι πνευματικοί άνθρωποι και οι μελετητές του Αγίου Κοσμά να τα δουν και να τα μελετήσουν».

Ακολούθησε η εισήγηση του Ιεροκήρυκος του Καθεδρικού Ναού Αθηνών Αρχιμ. Χρυσοστόμου Παπαθανασίου, με θέμα «Ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός ως ιεροκήρυξ». Ο π. Χρυσόστομος ανέφερε, μεταξύ άλλων, ότι «ο Άγιος Κοσμάς υπήρξε θαυμάσιος διδάχος του Γένους, έχοντας το χάρισμα του λόγου, που σαγήνευε τα πλήθη. Οι διδαχές του εισέρχονταν στις ψυχές των ακροατών του, έκαμε αμαρτωλούς να μετανοούν, κακές συνάξεις να κόπτονται, μίση να διαλύονται και η πίστη να ενισχύεται. Το κήρυγμά του αποτελεί σήμερα μία δυνατή πρόσκληση για επανακατήχηση της κοινωνίας μας. Δικαίως ονομάστηκε Ισαπόστολος και Εθναπόστολος!».

Η κ. Ευδοξία Αυγουστίνου, Φιλόλογος και Θεολόγος, ανέπτυξε το θέμα «Επέρασεν ο Άγιος Κοσμάς και εδίδαξε τον λαό… (σύντομο οδοιπορικό του πατρο-Κοσμά στην περιοχή των Γρεβενών)». Σύμφωνα με την ομιλήτρια «ο Άγιος Κοσμάς κατ’ επανάληψη επισκέφθηκε τα Γρεβενά, σκαρφάλωσε στις κακοτράχαλες κορυφές της Πίνδου, κήρυξε, εμβολίασε δένδρα, ίδρυσε σχολεία, εστιάζοντας το ενδιαφέρον του σε δίγλωσσες περιοχές. Το πέρασμά του μαρτυρείται από σχετικά τοπωνύμια, ενθυμίσεις σωζόμενες σε λειτουργικά βιβλία και προφητείες. Όντως, υπήρξε ο μεγαλύτερος φωτιστής του δούλου Γένους. Με τις προσπάθειές του ανασχέθηκε η γάγγραινα των Βαλαάδων και διασώθηκε στις καρδιές των υποδούλων Ελλήνων η Ορθοδοξία και το Γένος».

Ακολούθησε η εισήγηση του κ. Ηλία Μογλενίδη Θεολόγου, με θέμα «Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός. 300 χρόνια από τη γέννησή του. Η διέλευσή του από τη Θράκη». Ο ομιλητής επεσήμανε ότι «η διέλευση του Αγίου Κοσμά από τη Θράκη αποτελεί μέχρι και σήμερα μια ξεχωριστή τιμή και ευλογία για την περιοχή. Η εορτή του αποτελεί το μεγαλύτερο πανηγύρι για την Θράκη. Προς τιμήν του έχει κτιστεί παρεκκλήσιο στην 16η Μεραρχία Διδυμοτείχου, ώστε να παραδειγματίζονται οι στρατιώτες από το εθνικό φρόνημα του Αγίου». 

Η επόμενη εισήγηση έγινε από τον κ. Αθανάσιο Ζωιτάκη, Επίκουρο Καθηγητή του Κρατικού Πανεπιστημίου Μόσχας “LOMONOSOV” και είχε θέμα «Η τιμή του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού και η μελέτη της κληρονομιάς του στη Ρωσία». Ο κ. Ζωιτάκης μίλησε για την απήχηση του Αγίου Κοσμά στην Ρωσία, επισημαίνοντας ότι «είναι πολλαπλά τα παραδείγματα της λαϊκής ευσέβειας προς τον Άγιο Κοσμά σε πολλά μέρη της Ρωσίας. Πολλοί Ρώσοι επιστήμονες ασχολήθηκαν με τη μελέτη της πνευματικής κληρονομιάς του. Επίσης, διεθνές Συνέδριο για τον Άγιο Κοσμά πραγματοποιήθηκε στη Μόσχα τον Οκτώβριο του 2014».

Επόμενος ομιλητής ήταν ο κ. Εμμανουήλ Βαρβούνης Καθηγητής Λαογραφίας του Πανεπιστημίου Θράκης, που εισηγήθηκε το θέμα «Νεομαρτυρολογικά κείμενα και λαϊκή θρησκευτικότητα κατά την Τουρκοκρατία». Ο κ. Βαρβούνης εξέτασε ζητήματα όπως η τιμή των λειψάνων, η έναρξη της λειτουργικής τιμής τους και η συμμετοχή της κοινότητας στο μαρτύριο των Νεομαρτύρων. Βάση των σκέψεων του ομιλητή ήταν ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης, που αποτελεί βασική πηγή για τη μελέτη της λειτουργικής υπόστασης των νεομαρτύρων, στα πλαίσια της λαϊκής λατρευτικής παράδοσης της εποχής.

Η Γ΄ συνεδρία έκλεισε με την εισήγηση του κ. Αποστόλου Νικολαϊδου, Καθηγητού της θεολογικής Σχολής Αθηνών, ο οποίος μίλησε με θέμα «Κοσμάς ο Αιτωλός και η Επανάσταση των Ελλήνων». Ο κ. Καθηγητής ανέφερε ότι «ο Κοσμάς ο Αιτωλός διαπιστώνει ότι η εθνική κρίση οφείλεται πρωτίστως στη θρησκευτική κρίση, γι’ αυτό και προβαίνει σε μια θεολογική προσέγγιση της κατάστασης του Γένους, εξηγώντας, μάλιστα, γιατί ο Θεός επέτρεψε την τουρκοκρατία και όχι την κατοχή από τα δυτικά ‘’ρηγάτα’’. Ωστόσο, την τραγική κατάσταση του έθνους αποδίδει κυρίως στην αγραμματοσύνη κλήρου και λαού, γι’ αυτό και προτεραιότητά του είναι η ίδρυση σχολείων, χρησιμοποιώντας ταυτόχρονα κάθε μορφή πίεσης για την εκμάθηση της Ελληνικής γλώσσας. Με αυτόν τον τρόπο αποκαθίστανται και ενισχύονται τόσο η θρησκευτική, όσο και η εθνική ταυτότητα των Ελλήνων. Γιατί είναι προφανές ότι χωρίς Ορθόδοξη πίστη και χωρίς Ελληνική συνείδηση είναι αδύνατη κάθε προσπάθεια ανάταξης του έθνους».

Ύστερα από διεξοδική συζήτηση, τις εργασίες του Συνεδρίου έκλεισε ο Πρόεδρος της Ε.Σ.Ε. Πολιτιστικής Ταυτότητος Σεβ. Μητροπολίτης Δημητριάδος κ. Ιγνάτιος, ο οποίος ευχαρίστησε την Ιερά Σύνοδο και τον Μακαριώτατο Αρχιεπίσκοπο κ. Ιερώνυμο για την εμπιστοσύνη με την οποία περιβάλουν την τολμηρή πρωτοβουλία της Επιτροπής για την διοργάνωση 10 Διεθνών Επιστημονικών Συνεδρίων την περίοδο 2012-2021, με προοπτική την επέτειο των 200 ετών από την Ελληνική Επανάσταση του 1821. Ευχαρίστησε, επίσης, τους εκλεκτούς ομιλητές για τους κόπους στους οποίους υποβλήθηκαν για να παρουσιάσουν πρωτότυπες εισηγήσεις, που φωτίζουν ιδανικά την νεότερη ιστορία του Έθνους, ενώ εξέφρασε την ευαρέσκειά του προς τα μέλη της Επιτροπής για την πολυχρόνια συνεργασία στον αγώνα υλοποίησης του εγχειρήματος, ειδικώς δε τον Γραμματέα της Επιτροπής Αρχιμ. Βαρθολομαίο Αντωνίου-Τριανταφυλλίδη, ο οποίος ανέλαβε το μεγαλύτερο βάρος της διοργάνωσης. Ο Σεβασμιώτατος, αναφέρθηκε, επίσης, στην έκδοση των Πρακτικών των δύο πρώτων Συνεδρίων (2012, 2013), που κυκλοφορήθηκαν από τις εκδόσεις «Αρχονταρίκι». Τέλος, ανακοίνωσε το πολύ ενδιαφέρον θέμα του επόμενου Συνεδρίου, το οποίο, συν Θεώ, θα πραγματοποιηθεί τον Νοέμβριο του 2015 και είναι «ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΣ».

Τέλος, τις εργασίες του Συνεδρίου οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να παρακολουθήσουν από την διαδικτυακή τηλεόραση intv.gr.

Εκ του Γραφείου Τύπου της Ιεράς Συνόδου

Γ' Διεθνές συνέδριο με θέμα: "Ορθόδοξη Εκκλησία και διαφύλαξη της εθνικής ταυτότητος"  14.11.2014

Ξεκίνησε σήμερα 14 Νοεμβρίου στο Διορθόδοξο Κέντρο της Ιεράς Συνόδου στην Ιερά Μονή Πεντέλης το Γ’ Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο για το 1821, με θέμα «Ορθόδοξη Εκκλησία και διαφύλαξη της Εθνικής Ταυτότητος Νεομάρτυρες -Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός - Επαναστατικά κινήματα», με φορέα διοργάνωσης την Ειδική Συνοδική Επιτροπή Πολιτιστικής Ταυτότητος. Παρέστησαν οι Σεβασμιώτατοι Μητροπολίτες Αιτωλίας & Ακαρνανίας κ. Κοσμάς και Θερμοπυλών κ. Ιωάννης, Ηγούμενος της Ιεράς Μονής Πεντέλης και Πρόεδρος του Διορθοδόξου Κέντρου, Πανεπιστημιακοί Καθηγητές, Κληρικοί και πλήθος φιλιστόρων συνέδρων.

Ο Εκπρόσωπος του Μακαριωτάτου Αρχιεπισκόπου Αθηνών & πάσης Ελλάδος κ. Ιερωνύμου, Θεοφιλέστατος Επίσκοπος Μεθώνης κ. Κλήμης, Αρχιγραμματεύς της Ιεράς Συνόδου, ανέγνωσε το Μήνυμα του Προκαθημένου της Ελλαδικής Εκκλησίας, ο οποίος, μεταξύ άλλων, σημείωσε: «Η σύγχρονη Ελλάδα δεν ανέστη απλώς καί μόνο με τά όπλα και την οικονομική δύναμη. Στάθηκε και ρίζωσε όταν στην ψυχή του λαού μας ωρίμασε ο κοινός πόθος της ελευθερίας, όταν όλα όσα έδεναν τους Έλληνες μεταξύ τους, η κοινή πίστη, οι παραδόσεις, η καθημερινή εμπειρία, τα γράμματα και η παιδεία, συνυφάνθηκαν και ανέδειξαν χαρισματικούς ανθρώπους. Μεταξύ αυτών υπήρξαν και φωτισμένες άγιες μορφές, άνθρωποι ταπεινοί και ανυπόληπτοι για τα δεδομένα των κυριάρχων της εποχής τους, αλλ’ όμως ισχυροί στην πίστη και την αρετή διά της χάριτος του Θεού. Τό πλήθος τους είναι τόσο μεγάλο ώστε σχηματίζει δικαίως, κατά τήν Παύλειο ρήση, ‘’νέφος’’ αγιότητος πάνω από τήν πολύπαθη αυτή γη. Διότι τό ορθόδοξο χριστιανικό βίωμα διδάσκει πως ό,τι αξίζει κατά Θεόν, αποκτάται με αίμα, με θυσία, με άθληση ψυχής, με αγώνα, με την ανάδειξη ανθρώπων που θυσιάζονται για τήν κοινότητα…».

Ακολούθησε ο χαιρετισμός του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Δημητριάδος και Αλμυρού κ. Ιγνατίου, Προέδρου της Ε.Σ.Ε. Πολιτιστικής Ταυτότητος, ο οποίος τόνισε ότι στο Συνέδριο «εκλεκτοί επιστήμονες και ειδικοί ερευνητές θα μας παρουσιάσουν τεκμηριωμένες εισηγήσεις για την περίοδο της Τουρκοκρατίας, για τον πνευματικό, εθνικό και κοινωνικό ρόλο της Εκκλησίας μας, για τις αγιασμένες μορφές των Νεομαρτύρων, για τα γνωστά και άγνωστα επαναστατικά κινήματα των υποδούλων και για τον κορυφαίο φωτιστή των σκλάβων, τον ιερομόναχο και Άγιο της Εκκλησίας μας, Κοσμά τον Αιτωλό. Δεν περιορισθήκαμε μόνο στους γνωστούς και ήδη καταξιωμένους, αλλά ανακοινώσαμε εγκαίρως το θέμα μας και καλέσαμε νέους επιστήμονες να δηλώσουν το ενδιαφέρον τους». 

Στη συνέχεια έλαβε χώρα η πρώτη συνεδρία, με θέμα «Ορθόδοξη Εκκλησία και διαφύλαξη της Εθνικής ταυτότητος». 

Η πρώτη Εισήγηση είχε ως θέμα: «Η συμβολή της Ορθοδόξου Εκκλησίας στην διατήρηση - αφύπνιση της εθνικής Ελληνικής συνειδήσεως και στην διαμόρφωση του Ελληνικού Έθνους». Ο εισηγητής κ. Χρήστος Κρικώνης, Ομότιμος Καθηγητής του Α.Π.Θ, παρουσίασε πτυχές του θέματoς και τόνισε, μεταξύ άλλων, τα εξής: «Ο ελληνισμός εμποτίσθηκε από λόγιους διδασκάλους και κληρικούς της Εκκλησίας, με τις αγνές εθνικές καί θρησκευτικές παραδόσεις του έθνους και εν γένει του ελληνοχριστιανικού πνεύματος, κατώρθωσεν, αφ’ενός μεν να συγκρατήση, εν μέσω του τρομερού κυκλώνος, την εθνικήν καί πνευματικήν καί ηθικήν υπόστασίν του, αφ’ ετέρου δε να διατηρήση τό συναίσθημα της υπεροχής του έναντι του κατακτητή, παρ’ όλες τις κακώσεις καί καταπιέσεις τις οποίες υπέστη, έχων πάντοτε ως κέντρον συνοχής του την Εκκλησίαν. Αυτή ένωνε τους Ελληνας μεταξύ τους και διηύρηνε την απόστασή των από τους Τούρκους. Προσέφερε τα συστατικά εκείνα στοιχεία της εθνικής τους προσωπικότητας, ήτοι ήθη, έθιμα, παραδόσεις, ολόκληρον δηλ. κόσμον ελληνικών ιδεών, ομού μετά της γλώσσης, με τα οποία διεκρίνετο ο ελληνισμός από τους κατακτητές και ετονίζετο η ενότης του. Βεβαίως, η ενότης αυτή του ελληνικού χριστιανικού κόσμου ήταν απαραίτητος προϋπόθεση της πολιτικής του ελευθερίας…».

Επόμενος ομιλητής ήταν ο Καθηγητής της Ανωτάτης Εκκλησιαστικής Ακαδημίας Βελλά κ. Γεώργιος Παναγόπουλος, ο οποίος μίλησε με θέμα «Θεολογικός προβληματισμός και ιστορικοφιλολογική κριτική στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα του 18ου αι. Η περίπτωση των διδασκάλων του γένους Νεόφυτου Καυσοκαλυβίτη και Δωροθέου Βουλησμά». Ο ομιλητής παρατήρησε ότι «κατά την περίοδο που μας απασχολεί ο Ορθόδοξος κόσμος διανύει μία φάση αυτοσυνειδησιακής αφύπνισης, εκφραζομένης με τη μορφή της επιστροφής ‘’επί τας πηγάς’’. Είναι πρόδηλο ότι τα δύο υπό συζήτηση κείμενα αποτελούν και αυτά γνήσιο τέκνο των πνευματικών, θεολογικών και φιλολογικών ζυμώσεων αυτής της τόσο σημαντικής ιστορικής περιόδου του Ελληνισμού: τόσο η ‘’Επίκρισις’’ του Νεοφύτου Καυσοκαλυβίτη όσο και η ‘’Επιστολή’’ του Δωροθέου Βουλησμά, καταγράφουν μια όλως ιδιαίτερη πτυχή της διαδικασίας εκείνης που προσφυώς αποκλήθηκε Ορθόδοξος Εκκλισιαστικός Διαφωτισμός» και η οποία, βαίνοντας παράλληλα και εν πολλοίς αντιστικτικά προς το γνωστό διαφωτιστικό ρεύμα ‘’μετακένωσης’’ των εξ Εσπερίας νέων ιδεών στο χώρο της τουρκοκρατούμενης Ρωμηωσύνης, οδήγησε αφενός στην νεοησυχαστική–φιλοκαλική αναγέννηση του εκκλισιαστικού φρονήματος σε ολόκληρο τον ορθόδοξο κόσμο, αλλά και επισφράγισε αφετέρου, κατά τρόπο οδυνηρό, το πολιτιστικό χάσμα που είχε αρχίσει να διχάζει τον ελληνικό κόσμο, καθώς η ανάγκη για εθνική χειραφέτηση και πνευματικό αναπροσανατολισμό παγίδευε αναπότρεπτα το υπόδουλο και εμπερίστατο γένος στη διαλεκτική μέγγενη μεταξύ παράδοσης και εκσυγχρονισμού».

Η τρίτη εισήγηση με θέμα «Η διαχρονική γραπτή και προφορική ελληνική γλώσσα, ως σταθερό στοιχείο της εθνικής ταυτότητας του τουρκοκρατούμενου και επαναστατημένου Ελληνορθόδοξου γένους και ως αναιρετικό των αμφισβητήσεων της ελληνικής εθνικής συνέχειας. Πρωτογενείς μαρτυρίες», παρουσιάστηκε από την κ. Μαρία Μαντουβάλου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Η κ. Μαντουβάλου τόνισε ότι «θεμέλια της εθνικής συνείδησης και ενότητας των υποδούλων Ελλήνων σε όλη την περίοδο της Τουρκοκρατίας υπήρξαν η ακλόνητη πίστη στην Ορθοδοξία, η ακράδαντη θέληση για απελευθέρωση και η διαχρονική εθνική γλώσσα. Αυτά τα στοιχεία διακηρύσσονται στα επανασταστικά Συντάγματα από τον πρώτο χρόνο του ιερού αγώνα της Ανεξαρτησίας, αποδεικνύοντας ότι στους Έλληνες του 1821 υπήρξε βαθιά ριζωμένη η διαχρονική εθνική συνείδηση και ότι αυτό οφειλόταν στη θρησκεία τους και στη γλώσσα τους, γεγονός που τους οδήγησε να τις αναγράψουν ως επικρατούσες στα Πολιτεύματα του Αγώνα, δηλώνοντας καθαρά ότι η γλώσσα των Αγίων Γραφών διατήρησε την Ορθοδοξία και σε συνδυασμό με τη γλώσσα της κλασικής αρχαιότητας και των Ελληνιστικών χρόνων, καλλιέργησε και στερέωσε την συνείδηση της εθνικής και πολιτιστικής ταυτότητας των Ελλήνων, ως κληρονόμων του Αρχαίου και Βυζαντινού πολιτισμού».

Ακολούθησε η εισήγηση του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Κένυας κ. Μακαρίου, ο οποίος ανέπτυξε το θέμα «Ένας Έλληνας και ένας Άγγλος μεριμνούν για την διαφύλαξη της εθνικής ταυτότητας των Ελλήνων, μέσω της Παιδείας – βίοι παράλληλοι».

Ο κ. Μακάριος επεσήμανε, μεταξύ άλλων: «Το έπος του 1821 ήταν ένα από τα μεγαλύτερα ιστορικά γεγονότα στη νεότερη παγκόσμια ιστορία, αφού έκρυβε, πίσω του, ένα μεγάλο δίδαγμα με πανανθρώπινη εμβέλεια, όχι μόνο για την Ευρώπη, αλλά και για ολόκληρο τον κόσμο, γιατί, πίσω από τον υπόδουλο Ελληνισμό, κυριαρχούσε η δύναμη, ο φωτισμός και η θέληση από έναν λαό, που ήταν υπόδουλος και στέναζε κάτω από τον Οθωμανικό ζυγό για 400 ολόκληρα χρόνια. Η τυραννία αυτή απέδειξε ότι η δυναμική της ψυχικής και πνευματικής ελευθερίας ήταν οι μόνες δυνάμεις που μπορούσαν να σώσουν το έθνος και να αποδείξουν ότι οι Έλληνες, με τις φυσικές αρετές, που τους κοσμούσαν, από πολλών χιλιάδων χρόνων, από την εποχή της αρχαίας Ελλάδας, τώρα μπορούσαν να επαναλάβουν και να αποδείξουν ότι μπορούσαν και πάλι να οδηγήσουν αυτό το σταυρωμένο έθνος στην ανάσταση».

Επόμενος ομιλητής ήταν ο κ. Κωνσταντίνος Κωτσιόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής της Κοινωνιολογίας του Χριστιανισμού του Α.Π.Θ., που ανέπτυξε το θέμα «Ευγένιος Βούλγαρης και θρησκευτική ελευθερία».

Ο κ. Καθηγητής τόνισε ότι «ο Ευγένιος Βούλγαρης εντάσσεται απολύτως στο κλίμα της Ορθόδοξης Πατερικής παράδοσης και διαλέγεται, μη αποδεχόμενος τις συντεταγμένες του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού. Αντιλαμβάνεται ότι ο πολιτικός ριζοσπαστισμός, ο Διαφωτιστικός ουμανισμός και ο αρχαιολατρικός κλασικισμός, οδηγούν σε ορθολογιστική και νομικιστική αντικατάσταση της Χριστιανικής Ανθρωπολογίας από την εγκόσμια κοινωνική ηθική. Δέχεται την Θεόνομη και όχι αυτόνομη βάση του φυσικού Δικαίου. Απορρίπτει την Θεοκρατία και την Πολιτειοκρατία, αφού δέχεται την Βυζαντινή συναλληλία. Για το λόγο αυτό θα αντιταχθεί στο Συγκριτιστικό πνεύμα της ομογενοποίησης των θρησκευτικών ‘’πιστεύω’’, δεχόμενος ταυτόχρονα την Οικουμενικότητα της Ορθοδοξίας, που δεν απορρίπτει, όμως, τις εθνικές ιδιαιτερότητες».

Η πρώτη Συνεδρία ολοκληρώθηκε με την ομιλία του Καθηγητού Ιστορίας της Τέχνης του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Νικολάου Ζία, ο οποίος ανέπτυξε το θέμα «Κύρια γνωρίσματα της μεταβυζαντινής αγιογραφίας».

Ο κ. Ζίας αναφερόμενος σε μέρος εκ του πλήθους των μεταβυζαντινών αγιογράφων, όπως ο Ανδρέας Ρίτζος (1492), ο Θεοφάνης ο Κρής (1550), ο Εμμανουήλ Τζάνες (1657), ο Εμμανουήλ Τζανφουρνάκης (1700), ο Θεόδωρος Πουλάκης, ο Νικόλαος Κουτούζης (1813) κ.ά., παρουσίασε τον τρόπο με τον οποίο η Εκκλησία διατήρησε στους αιώνες της τουρκοκρατίας την εθνική συνείδηση και κατήχησε το υπόδουλο γένος μέσα από την τέχνη της Αγιογραφίας.

Το Συνέδριο θα συνεχιστεί το Σάββατο 15 Νοεμβρίου στην Στοά Βιβλίου (Πεσμαζόγλου 5), στις 9 π.μ. Σημειώνεται ότι οι εργασίες του Διεθνούς Συνεδρίου καλύπτονται ζωντανά από τον Ραδιοφωνικό Σταθμό της Πειραϊκής Εκκλησίας.

Εκ του Γραφείου Τύπου της Ιεράς Συνόδου

Δείτε και: -Γ’ Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο, με θέμα «Ορθόδοξη Εκκλησία και διαφύλαξη της εθνικής ταυτότητος - Νεομάρτυρες, Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός - Επαναστατικά Κινήματα».