Αγίου Νικολάου Αχρίδος, Η απαισιοδοξία στους Ρουσσώ και Τολστόι

Το άλλο είδος απαισιοδοξίας της νεολαίας αφορά την ανθρώπινη ζωή. Αυτό το δεύτερο είδος απαισιοδοξίας χτίζεται εξαιτίας του παρελθόντος ή εξαιτίας του παρόντος ή εξαιτίας του μέλλοντος και άφορα μία προσωπικότητα ή ένα λαό ή ολόκληρη την ανθρωπότητα. Ό Ρουσσώ ήταν πολύ αισιόδοξος, όσον άφορα τη φύση, αλλά δεν ήταν αισιόδοξος όσον άφορα τον άνθρωπο. Όταν προσπαθούσε να εκτιμήσει την αξία ταυ άνθρωπου στην ιστορία και την κοινωνία, ήταν πολύ απαισιόδοξος. Θεωρούσε πώς ό άνθρωπος «έπεσε», μόλις απομακρύνθηκε από τη φύση, πώς ό άνθρωπος απομακρύνθηκε από τη φύση, μόλις ξεκίνησε να ζει σε οργανωμένη κοινωνία. Όλα ήταν καλά όσο ό άνθρωπος ζούσε χωρίς την κοινωνία και χωρίς τον πολιτισμό. Σύμφωνα με τον Ρουσσώ, όλα άλλαξαν και φθάρθηκαν, από τότε πού οι άνθρωποι εντάχθηκαν στην κοινωνία και καλλιεργήθηκαν, εκπολιτίστηκαν. Σύμφωνα με όλα αυτά, το παρελθόν και το παρόν είναι λανθασμένο, όλοι οι ανθρώπινοι θεσμοί θεμελιώθηκαν στην αδικία, ολόκληρη ή τέχνη στηρίχθηκε στο ψέμα και όλη ή νομοθεσία βασίστηκε στη δύναμη. 

«Όλα είναι καλά τη στιγμή πού βγαίνουν από τα χέρια του Δημιουργού και όλα καταστρέφονται στα ανθρώπινα χέρια». Με αυτά τα λόγια αρχίζει το φημισμένο του έργο «Έμίλ». Σ' ένα άλλο έργο του γράφει ό Ρουσσώ: «ό άνθρωπος γεννιέται ελεύθερος, στη συνέχεια όμως ζει αλυσοδεμένος».

Άλλος ένας μεγάλος απαισιόδοξος ήταν ό Λέων Τολστόι: «Οι άνθρωποι είναι δυστυχισμένοι από τότε πού εγκατέλειψαν την απλότητα της ζωής και οι ανάγκες τους έγιναν περίπλοκες». Όταν κάποιος πιστεύει στο Θεό, θυσιάζει τη ζωή του για τούς άλλους ανθρώπους και καλλιεργεί τη γη, μπορεί να γίνει ευτυχισμένος. Οι μορφωμένοι άνθρωποι και στο παρελθόν και στο παρόν είναι για λύπηση, επειδή στεναχωριούνται για ασήμαντα πράγματα. Αυτά πιστεύει ό Λέων Τολστόι.

Ό Τολστόι βλέπει με απαισιόδοξο τρόπο την ιστορία του άνθρωπου και την εξέλιξη του άνθρωπου ιστορικά, όταν αυτή σημαίνει απομάκρυνση από την απλή αγροτική ζωή. Όλος ό πολιτισμένος κόσμος, πιστεύει, κατευθύνθηκε σ' ένα δρόμο πού τον οδηγεί στην καταστροφή. Ό πολιτισμός οδήγησε τη Δύση στην πνευματική φτώχεια, οδήγησε την Αμερική στην υπηρεσία του Μαμωνά και οδηγεί τη Ρωσία στη δυστυχία. Ποιά ή λύση; Ό Τολστόι λέει: Μια και απλή είναι ή λύση να ζούμε την ήρεμη, αγροτική ζωή, αντέχοντας τον εξαναγκασμό πού μας γίνεται, μη απαντώντας βίαια και μη συμμετέχοντας σε βίαια γεγονότα'.

Για τον Ρουσσώ και τον Τολστόι ούτε ή Έλεν Κέλερ, ούτε κανείς άλλος θα μπορούσε να πει, πώς είναι εχθροί της ανθρωπότητας, παρόλο πού είναι απαισιόδοξοι, επειδή ή απαισιοδοξία τους δεν οδηγεί στην απελπισία και στο θάνατο, όπως ή απαισιοδοξία ή Ινδική και του Σοπενχάουερ. Ό Ρουσσώ και ό Τολστόι ως ένα σημείο είναι αισιόδοξοι, γιατί πίστευαν στην θεϊκή πρόνοια και στην αθανασία της ψυχής. Και τα δύο, ή πίστη στη θεϊκή πρόνοια και στην αθανασία της ψυχής, δεν μπορούν να φέρουν τον άνθρωπο μέχρι την απελπισία, ούτε στην πιο μαύρη νύχτα, ούτε στον χειρότερο πόνο. Ή πίστη τους στην πρόνοια του Θεού, βρίσκεται σε μεγάλη αντίφαση με την απαισιοδοξία τους ως προς την ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού. 

Γιατί, αν ή πρόνοια του Θεού φαίνεται παντού στη φύση, γιατί να μην υπάρχει στην ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού; Ακόμη, αν ή θεϊκή πρόνοια υπάρχει, τότε γιατί ή ανθρώπινη ιστορία να βρίσκεται σε τόσο λανθασμένο δρόμο και να οδηγεί τούς ανθρώπους στην καταστροφή και στην άβυσσο;

Γιατί σ' όλη τη φύση να υπάρχει το Πνεύμα του Θεού και να επικρατεί μία τάξη, ενώ ή ζωή και ή εργασία δισεκατομμυρίων ανθρώπων πού έζησαν και ζουν στον πλανήτη γη, να είναι ένα απερίγραπτο χάος;

Επομένως, είτε δεν υπάρχει πρόνοια, είτε ή ανθρωπότητα δεν έχασε το δρόμο της, όταν πήρε το δρόμο του πολιτισμού. Όμως παρόλη την ανυποχώρητη πίστη του Ρουσσώ και του Τολστόι, υπάρχει πρόνοια του Θεού και άρα ή ανθρωπότητα δεν έχασε το δρόμο της. Αρά ό πολιτισμός είναι απαραίτητος. Ό Θεός δεν δημιούργησε τούς ανθρώπους, θέλοντας να ζήσουν όλη τη ζωή τους σε μια πρωτόγονη απλότητα και μονοτονία. Δεν δημιούργησε τούς ανθρώπους, να ζήσουν αποκλειστικά ως βοσκοί και αγρότες, αλλά να εξελίσσονται, να αναπτύσσονται και να τελειοποιούνται.

Ό πολιτισμός τελικά προκαλεί φθορά; Θα μπορούσε κάποιος να αναρωτηθεί. Ναι, ό πολιτισμός προκαλεί φθορά και μάλιστα μεγάλη, αλλά φέρνει και μεγάλη χαρά: Τη χαρά της ανακάλυψη τη Χαρά της δημιουργίας, τη χαρά του αγώνα, τη χαρά της δημιουργίας νέων μορφών ζωής και νέων συνδυασμών των δυνάμεων.

Νομίζω πώς ό Ρουσσώ και ό Τολστόι παρασύρθηκαν υπερβολικά από την ομορφιά και την «ποίηση» της λογοτεχνίας τους αλλά ούτε ό ένας ούτε ό άλλος δεν εκτίμησαν την πραγματικότητα της ζωής. Γιατί είναι καλύτεροι οι βοσκοί των προβάτων και οι γιδοβοσκοί, από την Έλεν Κέλερ και τον Εμερσον; Ούτε είναι καλύτεροι, ούτε πιο ευτυχισμένοι. Τί είναι καλύτερο; Μια κολόνα από μία λαξεμένη πέτρα ή ένα λαξεμένο, καλλιτεχνημένο, πέτρινο άγαλμα; Επιλέγω, προσωπικά το καλλιτεχνημένο άγαλμα! Υποστηρίζω τον πολιτισμό με τον Θεό. Εσείς επιλέξτε.

Τον Τολστόι και τον Ρουσσώ ό πολιτισμός τούς εξύψωσε, παρόλο πού διακήρυξαν τη ζωή μέσα στη φύση και στους αγρούς. Ό Τολστόι όμως μέχρι το τέλος της ζωής του, έγραφε βιβλία και δεν όργωνε, ό Ρουσσώ μέχρι το τέλος της ζωής του, επισκεπτόταν την καλοκαιρινή του κατοικία και τα σαλόνια του αριστοκρατικού κόσμου και δεν πήγαινε να βόσκει τα κοπάδια στις Άλπεις και στα Πυρηναία. Σύμφωνα και με τούς δύο, ή επιστροφή της ανθρωπότητας στο δρόμο του πολιτισμού ήταν αδύνατη. Γι' αυτό το λόγο ή ανθρωπότητα άκουσε προσεκτικά και τον Ρουσσώ και τον Τολστόι, αλλά συνέχισε το δρόμο της. Ό δρόμος πού ακολούθησε, είναι ό δρόμος του πολιτισμού με το Θεό και φώναξε: «Πρέπει να πάρω αυτό το δρόμο».

Εάν ακόμη δεν έχετε πεισθεί, για την απαισιοδοξία αυτών των παράξενων ανθρώπων, τότε σάς παρακαλώ, να φανταστείτε μπροστά σας τον κόμη Τολστόι και τον Ρουσσώ και δίπλα τους δύο άγαρμπους, απολίτιστους ανθρώπους, από κάποια άγρια βουνά. Βάλτε τον Τολστόι και τον Ρουσσώ στα δεξιά και βάλτε τούς δύο απολίτιστους τσομπάνηδες στην αριστερά πλευρά. Κοιτάξτε τους καλά και αποφασίστε τί είναι καλύτερο: πρωτογονισμός ή πολιτισμός; Εάν θα βρείτε πώς αξίζουν δύο πρωτόγονοι βοσκοί περισσότερο από τον Ρουσσώ και τον Τολστόι, τότε πράγματι όλη ή ιστορία της ανθρωπότητας είναι μία τραγική πλάνη. "ν όμως βρείτε πώς ό Τολστόι και ό Ρουσσώ αξίζουν περισσότερο, τότε ας μάθετε πώς ή απαισιοδοξία τους ήταν αβάσιμη, αστήρικτη. Όσον αφορά εμένα, εγώ προσωπικά προτιμώ τον Τολστόι και τον Ρουσσώ.

- Αγίου Νικολάου Αχρίδος - Ομιλίες για την Απαισιοδοξία, Εκδόσεις Ορθόδοξος Κυψέλη - Άπαντα Ορθοδοξίας