Πρωτοπρ. Βασίλειος Καλλιακμάνης, Ο παιδομάρτυς Μάμας

Ο παιδομάρτυς Μάμας

Γράφει ο π. Βασίλειος Καλλιακμάνης

Στα συναξάρια της Εκκλησίας μας και στο αγιολόγιό της είναι γνωστοί έξι μάρτυρες με το όνομα Μάμας. Ο πρώτος και σπουδαιότερος καταγόταν από τη Γάγγρα της Παφλαγονίας και μαρτύρησε στην Καισάρεια της Παφλαγονίας επί αυτοκράτορος Αυρηλιανού το 275. Πρόκειται για τον άγιό μας, του οποίου η μνήμη γιορτάζεται στις 2 Σεπτεμβρίου.

«Οι διαφορετικές εκδοχές για την καταγωγή και την οικογένεια του αγίου μάς υποχρεώνουν να έχουμε αμφιβολίες γύρω από το πρόσωπο του μάρτυρα... Το πρόσωπο του αγίου Μάμα έχει συγκροτηθεί από διάφορες παραδόσεις και δεν υπάρχει τρόπος να καθοριστεί σε ποιο πραγματικό πρόσωπο ανήκουν οι παραδόσεις αυτές», γράφει η Άννα Μαραβά-Χατζηνικολάου. «Ένας απλός βοσκός, ένα παιδί μεγαλωμένο από κάποιον επίσκοπο, που ζούσε στο βουνό της Καισάρειας ανάμεσα στα άγρια θηρία, ένας αριστοκράτης από καταγωγή, με γονείς μάρτυρες της πίστης, που έγινε βοσκός από θέλημα Θεού... όλα αυτά συγκεντρωμένα στο ίδιο πρόσωπο». Η αλήθεια είναι πως ίσως εδώ να συνενώθηκαν διάφοροι βίοι των αγίων που φέρουν το όνομα Μάμας. Από την άλλη πλευρά όμως το βέβαιο είναι πως ο άγιος Μάμας ανήκει στην κατηγορία των μαρτύρων. Ας δούμε τώρα ακροθιγώς πού τιμήθηκε ο άγιος Μάμας:

Καισάρεια: Η γιορτή του αγίου Μάμα έπεφτε την πρώτη εβδομάδα του Σεπτέμβρη. Προσκαλούνταν και άλλοι επίσκοποι και λάμπρυναν την πανήγυρη των μαρτύρων και ιδιαίτερα του αγίου Ευψυχίου και του αγίου Μάμαντος. Η συγκεκριμένη περίοδος συνέπιπτε με την αρχή της Ινδίκτου και τη γιορτή της Βασιλειάδας. Σε μία ομιλία του προς τον άγιο Μάμα ο Μ. Βασίλειος περιγράφει ενώπιον μεγάλου πλήθους τον άγιο ως υπόδειγμα απλού και ταπεινού πιστού, που αξιώθηκε να δοξαστεί στο όνομα του Χριστού. Ο μάρτυρας ήταν ένας απλός βοσκός σε πλήρη αρμονία με το φυσικό περιβάλλον -αφού ακόμη και τα λιοντάρια τον υπακούουν- και με απέραντο πλούτο πίστης. Ο άγιος Μάμας γιορταζόταν στην Καισάρεια δύο φορές το χρόνο, μία φορά το Σεπτέμβριο και μία την άνοιξη. Τη δεύτερη φορά οι κάτοικοι της περιοχής παρακαλούσαν τον άγιο να εγκαινιάσει την εποχή της ανοίξεως. Ερμηνεύεται εύκολα λοιπόν γιατί ο λόγος του Γρηγορίου του Ναζιανζηνού που εκφωνήθηκε την Κυριακή του Θωμά αποτελεί έναν πραγματικό ύμνο στην άνοιξη και τον άγιο Μάμα. «Ο εξαιρετικός αυτός άγιος, που ποιμαίνει σήμερα το λαό της Καισάρειας ήταν ένας Καππαδόκης βοσκός που άρμεγε ελαφίνες. Και εκείνες συναγωνίζονταν ποια θα του πρωτοδώσει γάλα, για να τραφεί ο δίκαιος», λέει ο Γρηγόριος.
Μαμασός και Γάγγρα: Η απόδοση της τιμής των μαρτύρων γινόταν συνήθως με τη μεταφορά τμήματος των ιερών λειψάνων τους. Γνωρίζουμε επίσης ότι οι άγιοι τιμούνταν με την εικονογράφηση σκηνών του βίου τους ή ακόμη και με τη μεταφορά εικόνων στον τόπο όπου τελούταν η μνήμη τους. Αυτό συνέβη και με τον άγιο Μάμα. Σύντομα η τιμή του εξαπλώθηκε έως τη Μαμασό, πόλη στην περιοχή της Ναζιανζού αλλά και στη Γάγγρα της Παφλαγονίας, τον τόπο δηλαδή καταγωγής του αγίου. Μάλιστα διασώζονται μαρτυρίες ευλάβειας προς τον άγιο Μάμα και τιμής προς αυτόν και από τους μουσουλμανικούς πληθυσμούς της Μαμασού τουλάχιστον μέχρι την ανταλλαγή πληθυσμών του 1924.

Κωνσταντινούπολη: Η τιμή του αγίου Μάμαντος φέρεται να έφτασε στη Βασιλεύουσα κατά το δεύτερο μισό του 5ου αι. Είναι η εποχή που οι πολεμιστές της Ισαυρίας κατακλύζουν το Βυζάντιο. Κατά πάσα πιθανότητα λοιπόν μέσω των Ισαύρων μισθοφόρων η τιμή του αγίου μεταφέρεται στην Κωνσταντινούπολη. Από τον ίδιο αιώνα μάλιστα υπήρχε στη βυζαντινή πρωτεύουσα προάστιο με την ονομασία «Άγιος Μάμας», το οποίο συνδεόταν με σημαντικές στιγμές για τη Βασιλεύουσα.

Κύπρος: Στη μεγαλόνησο του Ελληνισμού σώζεται η λάρνακα με το λείψανο του αγίου Μάμαντος. Υπάρχουν επίσης συνολικά 66 ναοί προς τιμήν του. Ο Λεόντιος Μαχαιράς, ο Νεόφυτος Ροδινός και ο Στέφανος Lusignan αναφέρουν πληροφορίες και παραδόσεις σχετικά με την τιμή του αγίου στην Κύπρο. Η τιμή αυτή φαίνεται πως αναπτύχθηκε κατά την εποχή της Φραγκοκρατίας και ιδιαίτερα το 15ο αι. Η θαυματουργική επίδραση του μύρου που αναβλύζει από το σώμα του αγίου την ημέρα της γιορτής του επιβεβαιώνεται ως το πιο σημαντικό γεγονός στη ζωή του τόπου. Εκτός από τις γραπτές μαρτυρίες και τους ναούς που οικοδομούνται προς τιμήν του κυρίως μετά το 15ο αι. στο μαρτυρικό νησί σώζεται και μία ενδιαφέρουσα τοιχογραφία του 12ου αι. Σε αυτήν ο άγιος Μάμας δεν εικονίζεται καθισμένος σε λιοντάρι, όπως στην εικόνα της Λάρνακας και άλλες κυπριακές εικόνες, αλλά ως απλός βοσκός με το σταυροράβδι στο χέρι, όπως τον συναντάμε σε πολλές εικόνες εκτός Κύπρου. Ως γενικό συμπέρασμα πρέπει να ομολογήσουμε ότι στην Κύπρο η τιμή του αγίου είναι πολύ έντονη και ξεκινά σαφώς από την αρχαία σαρκοφάγο του Μόρφου, που περικλείει τα ιερά του λείψανα.

Ελλάδα: Στην κυρίως Ελλάδα υπάρχουν παλιές εικόνες και τοιχογραφίες του αγίου Μάμαντος. Ο άγιος τιμάται γενικότερα σε παραθαλάσσια μέρη και σε ορισμένα νησιά. Στην Κρήτη έχουμε το χωριό Άγιος Μάμας στην επαρχία Ρεθύμνου. Έχουμε τον Άγιο Μάμα της Χαλκιδικής κι ακόμη εκείνον στην Επίδαυρο Λιμηράς. Στη Χίο, στο χωριό Αφοδίτη, υπάρχει ναός του Αγίου Μάμαντος. Στη Σκύρο, τη Μήλο, τα Κύθηρα, την Κάρπαθο, τις Σπέτσες και τη Νάξο βρίσκονται μικρά εκκλησάκια.

Δερβίσηδες: Ξεχωριστή μνεία πιστεύουμε πως αξίζει να γίνει στην τιμή που απέδιδαν στον άγιο Μάμα τα μουσουλμανικά μοναχικά τάγματα των δερβίσηδων. Είναι γνωστό πως οι δερβίσηδες σέβονταν και τιμούσαν πολλούς χριστιανούς αγίους. Ένας από εκείνους που ιδιαίτερα ευλαβούταν ήταν ο άγιος Μάμας. Πολλοί Καππαδόκες πρόσφυγες διηγούνται ότι στην περιοχή της Μαμασού αλλά και αλλού οι δερβίσηδες είχαν αναπτύξει στενούς δεσμούς με τον άγιο. Λέγεται μάλιστα πως, όταν έμπαιναν στα σπίτια τους, έλεγαν: «Δώσε μου ένα κερί ν' ανάψω στον Αϊ Μάμα. Κι εμείς Αϊ Μάμα σόι είμαστε»(!).

Ο παιδομάρτυς άγιος Μάμας αποτελεί μία χρυσή ψηφίδα στο μωσαϊκό της Εκκλησίας και ταύτισε το θέλημά του με το θέλημα του Θεού. Αν θέλουμε να τον τιμήσουμε κι εμείς, δεν έχουμε άλλη επιλογή από το να ακολουθήσουμε το βίο του και να αξιοποιήσουμε τα χαρίσματα που μας έδωσε ο Θεός. Να γίνουμε δηλαδή άνθρωποι της χαράς, της αγάπης, της πίστης, της δικαιοσύνης και προπαντός άνθρωποι της ελπίδας αλλά και της θυσίας.

Μακεδονία,2/09/2012