Διαπροσωπικές σχέσεις-Κύριο γνώρισμα της Ορθόδοξης Θεολογίας

Διαπροσωπικές σχέσεις-Κύριο γνώρισμα της Ορθόδοξης Θεολογίας

του Παναγιώτη Σιαχάμη (Φοιτητή της Πατριαρχικής Ανωτάτης Εκκλησιαστικης Ακαδημίας Κρήτης)

Ο άνθρωπος έχοντας πλαστεί <<κατ᾿ εἰκόνα καὶ καθ᾿ ὁμοίωσιν>>¹ του Τριαδικού Θεού, έχει υπαρξιακή σχέση μαζί Του. Το γεγονός αυτό  διατυπώνεται στην περιγραφή της δημιουργίας του ανθρώπου, στο πρώτο βιβλίο της Παλαιάς Διαθήκης, τη Γένεση. Εκεί βλέπουμε πως ο Θεός << ἐνεφύσησεν εἰς τὸ πρόσωπον αὐτοῦ πνοὴν ζωῆς, καὶ ἐγένετο ὁ ἄνθρωπος εἰς ψυχὴν ζῶσαν>>². Ο Θεός με την μορφή πνοής, κτίζει την ψυχή του ανθρώπου,³ πραγματώνοντας έτσι την υλικοπνευματική του υπόσταση. Αυτή η πνευματική σχέση του Θεού με τον άνθρωπο, πραγματώνει την αιτιώδη ορμή του ανθρώπου προς τον δημιουργό του.

Ερευνώντας κανείς τα γραφόμενα περί Ανθρωπολογίας και Θρησκειολογίας, θα ανακαλύψει πως ο πρωτόγονος ακόμη άνθρωπος είχε δείξει σημάδια λατρείας έναντι φυσικών φαινομένων, γεγονός που επιδρούσε κατα κάποιον τρόπο και στο κοινωνικό του γίγνεσθαι⁴. Οι Καππαδόκες Πατέρες (Μ.Βασίλειος, Γρηγόριος Θεολόγος και Γρηγόριος Νύσσης) υποστηρίζουν πως ο άνθρωπος γίνεται γνώστης της Παντοδυναμίας του Θεού, μέσω των δημιουργημάτων Του. Η τάση του ανθρώπου προς λατρεία γενικότερα, στα πλαίσια της θεολογίας, έγκειται στην σχέση συγγένειας του ανθρώπου με τον Θεό, λόγω της υπ'Αυτόν δημιουργίας του.

Η σχέση λοιπόν Θεού και ανθρώπου καθίσταται οντολογική. Η Πατερική θεολογία όμως δεν καθιστά τη σχέση αυτή ως μοναδικό και κατεξοχήν κριτήριο για την ''θέωση'', της οποίας η δυνατότητα δόθηκε στον άνθρωπο λόγω του ότι ο Χριστός θέωσε την ανθρώπινη σάρκα⁵. Η σχέση του ανθρώπου με τον Θεό, έρχεται σε συνάρτηση με τη σχέση του ανθρώπου με τον συνάνθρωπο, οι οποία βασίζεται στο πρώτυπο της αγαπητικής συνύπαρξης των προσώπων της Αγίας Τριάδος.

Συνεχίζοντας τη μελέτη στο βιβλίο της Γένεσης, βλέπουμε πως ο άνθρωπος τοποθετείται απο τον Θεό στον Παράδεισο. Στη συνέχεια η βούληση του Θεού θεωρεί πως δεν είναι καλό ο άνθρωπος να είναι μόνος του⁶, και γι'αυτό δημιουργεί σύντροφο αυτού, τη γυναίκα. Ο άνθρωπος πλέον καθίσταται σε μία κοινωνική-αγαπητική (λόγω συντροφικότητας) συνύπαρξη. Με αυτόν τον τρόπο νοείται απο την αρχή της δημιουργίας του ως κοινωνικό όν⁷. Αυτή η αρμονία διαταράχθηκε με την πτώση του, η οποία παρακινήθηκε απο τον διάβολο⁸.

Μετά την πτώση ο άνθρωπος γίνεται δέκτης όλων των κακών, κυριότερο των οποίων είναι η διακοπή της σχέσης του με τον Θεό. Άμα τη πτώση του ανθρώπου και έπειτα, επέρχεται η διάβρωση των διαπροσωπικών σχέσεων, ο εγωκεντρισμός, οι αδελφοκτονίες⁹, ( ο Κάιν σκοτώνει τον αδελφό του τον Άβελ) και γενικά κάθε τι το αντίθετο με την πρώτη φάση της δημιουργίας του <<καλού λίαν>>¹⁰. Η πτώση του ανθρώπου και η διακοπή της κοινωνίας του με τον Θεό, αποκαταστάθηκε με τον ερχομό του Χριστού-Μεσσία στον κόσμο, τη Σταυρική Του θυσία και την Ανάστασή Του. Αυτό καλείται στην θεολογία ως ''Θεία Οικονομία''. Το σωτηριώδες έργο του Θεού για την σωτηρία του ανθρώπου.

Ο Θεός φανερώνεται στον κόσμο μέσω του Λόγου Του-Υιού Του, ο οποίος ενδημούσε ασάρκως στις Θεοφάνιες της Παλαιάς Διαθήκης. Η ενσάρκωση του Θεού-Λόγου γίνεται Αγιοπνευματικά. Κατ'αυτόν τον τρόπο ενώνεται το κτιστό με το άκτιστο.

Γίνεται η υπέρβαση και ο άνθρωπος γεννά Θεό. <<Νενίκηνται τῆς φύσεως οἱ ὅροι>>¹¹, ψάλλει η Εκκλησία. Πρώτη και μοναδική φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας, ο άνθρωπος γεννά Θεό. Ο Θεός δίνει σάρκα στην ελευθερία Του, χωρίς να καταλύεται το ''όλως έτερον'' της Θεότητας¹². Το γεγονός αυτό πραγματώνεται στο πρόσωπο της Παναγίας, εξού και ''Θεοτόκος''. Στον Χριστιανισμό ο Θεός δεν είναι  απρόσιτος όπως τον θεωρούν τα άλλα θρησκεύματα, αλλά αποκτά και ανθρώπινο πρόσωπο. Τόσο αγάπησε ο Θεός τον κόσμο, ώστε δεν τον άφησε αβοήθητο στην μεταπτωτική του κατάσταση, αλλά λαμβάνει την ανθρώπινη φύση και τον σώζει¹³. 

Η διδασκαλία του Χριστού καλείται ως ''Ευαγγέλιο''. Καλή είδηση στα καθ'υμάς. Καλή-χαρμόσυνη είδηση, ελπιδοφόρα για όλο τον κόσμο¹⁴. Το Ευαγγέλιο αποκτά πανανθρώπινο χαρακτήρα διότι ο Χριστός προσλαμβάνει την ανθρώπινη φύση, γεγονός που αφορά όλη την ανθρωπότητα, πέρα απο εθνικούς και φυλετικούς περιορισμούς.

Ο Χριστός διδάσκει αγάπη ανιδιοτελή προς τον συνάνθρωπο¹⁵. Δεν έρχεται να κρίνει τον άνθρωπο, αλλά για να τον σώσει¹⁶. Καταδικάζει τον τύπο και δίνει βάση στην ουσία, το πραγματικό. Συναναστρέφεται με τους κοινωνικά περιθωριοποιημένους, γεγονός που προκαλέι αντιδράσεις ακόμη και στους μαθητές Του. Δίνει μεγάλη σημασία στις διαπροσωπικές σχέσεις των ανθρώπων. Συνδέει τον Εαυτό Του με τον απλό άνθρωπο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η παραβολή της τελικής Κρίσης¹⁷. Σ'αυτήν ο ίδιος ο Χριστός ταυτίζεται με το πάσχοντα άνθρωπο, τον πεινασμένο, τον πτωχό, τον ασθενή, τον φυλακισμένο και καλεί τους ευεργέτες αυτών να εισέλθουν στη Βασιλεία Του. Αντιθέτως, καταδικάζει τους αδιαφορούντες για εκείνους, διαβεβαιώνοντάς τους πως θα γευθούν την αιώνιο κόλαση.

Διαπιστώνουμε πως οι διαπροσωπικές σχέσεις είναι εκείνες που καθορίζουν την Κρίση του Θεού, έναντι του ανθρώπου. Σπουδαίος ο λόγος του Αποστόλου της αγάπης Ιωάννου, ο οποίος αναφέρει πως ο άνθρωπος που λέει πως ''γνώρισε'' τον Θεό και δεν τηρεί όμως τις εντολές Του (οι οποίες έρχονται σε συνάρτηση με τον πλησίον) είναι ψεύτης¹⁸. Ο Απόστολος των εθνών Παύλος στον λεγόμενο ''Ύμνο της αγάπης''¹⁹, περιγράφει και εξυμνεί τον όρο ''αγάπη'', λέξη με την οποία δίνει το περιεχόμενο του Θεού ο Απόστολος της αγάπης, Ευαγγελιστής Ιωάννης <<Ο Θεός, αγάπη εστί>> ²⁰.

Η σχέση του ανθρώπου με τον συνάνθρωπο και η σχέση του ανθρώπου με το Θεό, καλείται ως ''Σταυρική Θεολογία''. Σ'αυτήν η κάθετη γραμμή του τύπου του σταυρού, συμβολίζει την αγαπητική σχέση του Θεού με τον άνθρωπο, ενώ η οριζόντια την σχέση του ανθρώπου με τον συνάνθρωπο. Αυτή είναι η πραγμάτωση του Ευαγγελίου. Δεν μπορεί ο άνθρωπος να προσεγγίσει το Θεό μόνος του. Η σχέση του ανθρώπου με τον Θεό δεν είναι ατομική υπόθεση μόνο, αλλά προϋποθέτει εκτός την πίστη, την απροϋπόθετη αγάπη προς τον συνάνθρωπο²¹. Ο άνθρωπος (Χριστιανός-πιστός) κοινωνεί με τον Θεό, επι τη βάση την αγαπητική, που πρέπει να διέπει το κοινωνικό σύνολο.

Η κοινωνία αυτή πραγματώνεται εντός Εκκλησίας, η οποία ταυτίζεται με τη Θεία Ευχαριστία²², το μυστήριο που παρέδωσε ο Χριστός ως παρακαταθήκη <<Τοῦτο ποιεῖτε εἰς τὴν ἐμὴν ἀνάμνησιν>>²³. Στη Θ. Ευχαριστία πραγματώνεται η κοινωνία του ανθρώπου με τον Θεό, μεσω της συν-κοινωνίας με τον συνάνθρωπο και κατ'επέκταση με τα άλλα μέλη της Εκκλησίας. Κάθε άνθρωπος ως μοναδικό και ανεπανάληπτο πρόσωπο, ενώνεται με τον Θεό, εντός της Θ. Ευχαριστίας. Εξού ο όρος κοινωνία. Κοινωνία Θεού με άνθρωπο και κοινωνία ανθρώπου με συνάνθρωπο, εντός του Σώματος του Χριστού που είναι η Εκκλησία.

Ανεξάντλητες οι αναφορές των Πατερικών κειμένων που Θεολογούν για την ανθρώπινη υπόσταση και τη σχέση της με τον Θεό, καθώς και την εκ φύσεως διαπροσωπική της τάση. Αυτή είναι η διαφορά μεταξύ της Ορθόδοξης Θεολογίας κατά βάση, έναντι των Δυτικών Δογμάτων. Στην μεν Ανατολή η Θεολογία δίνει έμφαση στον άνθρωπο ως πρόσωπο και καλείται ως ''Θεολογία προσώπων'', αντίθετα στη Δύση υπάρχει έντονα το στοιχείο του ατομισμού, το οποίο αλλοιώνει την ουσία της κοινωνίας των προσώπων, σε σχέση με τον Θεό.

Η Ορθόδοξη εμπειρία στηριζόμενη στην Θεολογία των προσώπων, έχοντας ως κέντρο τις διαπροσωπικές σχέσεις, καταθέτει την μαρτυρία της στον σύγχρονο κόσμο του ατομικισμού και της τάσης προς αλλοτρίωση του μοναδικού των προσώπων, προβιβάζοντας τον άνθρωπο ως ελεύθερο αλλά και συγχρόνως ανεπανάληπτο όν, του οποίου η ταυτότητα τείνει να αλλοιωθεί στο σύγχρονο γίγνεσθαι της παγκοσμιοποίησης και της ομογενοποίησης των λαών²⁴.

Παραπομπές:

·Γεν. 1,26

·Γεν. 2,7

·Ιερ. Φούντα, Γένεσις, Εκδ. Απ. Διακ. Σελ. 32

·Β. Γιούλτση, Κοινωνιολογία της Θρησκείας, Δ΄Εκδοση, Σελ. 17

·Ι. Λίλη, Κοσμολογία και Ανθρωπολογία στη διδασκαλία του Ιωάννου του Δαμασκηνού, Εκδ. Σταμούλη, Σελ. 185

·Γεν. 2,18

·Σ. Καλατζάκη, Ερμηνεία Περικοπών Παλαιάς και Καινής Διαθήκης, Σελ. 82

·Ἔκδοσις ἀκριβὴς τῆς ὀρθοδόξου πίστεως, 44, ^69-74

·Ν. Ματσούκα, Παλαιάς και Καινής Διαθήκης, σημεία, νοήματα, αποτυπώματα, Εκδ. Πουρναρά, Σελ. 26

·Γεν. 1,31

·΄Θ ωδή Καταβασιών της Κοιμήσεως της Θεοτόκου.

·Χ. Γιανναρά, <<Η Μετα-φυσική ως αρρώστια και ως Γιορτή>>. Όπως δημοσιευθηκε στην εφ. ''Καθημερινή'' στις 14/8/2011

·Α΄Ιωαν. Δ΄,9-11

·Λουκ. 3,6

·Ιωαν. ΙΓ΄,34

·Ιωαν. ΙΒ΄,47

·Ματθ. ΚΕ΄31-46

·Α΄Ιωαν. Β,4

·Α Κορ. ΙΓ, 1-13

·Α΄Ιωαν. Δ΄,16

·Μητρ. Νεαπόλεως και Σταυρουπόλεως κ. Βαρνάβα <<Η αγάπη δεν υπολογίζει, εκδηλώνεται απροϋπόθετα και δεν αποσκοπεί πουθενά>>, από το ένθετο για την Ορθοδοξία της εφημερίδας "Δημοκρατία"

·Μητρ. Περγάμου Ιωάννου, Ευχαριστίας Εξεμπλάριον, Σελ. 30

·Λουκ. ΚΒ΄,19

Α. Μπαϊραχτάρη, Θεολογία και θρησκευτικός πλουραλισμός σε ένα σύγχρονο κόσμο, Σελ. 179